mgr farm. MARTA PIETROŃ
Zaparcia są dosyć częstą dolegliwością układu pokarmowego, która dotyka nawet 30% populacji. Przyczyn występowania problemów z wypróżnianiem jest wiele. Jak zatem im zapobiegać? Co robić w przypadku pojawienia się pierwszych objawów?
Czym są zaparcia?
Zaparcia jest to zmniejszona ilość wypróżnień – 2 razy w tygodniu lub rzadziej, co jest efektem zalegania resztek jedzenia w przewodzie pokarmowym. Stolce stają się twarde, oddawane z wysiłkiem i często towarzyszy im uczucie niepełnego wypróżnienia. Zaparciom mogą towarzyszyć objawy, takie jak: wzdęcia, nudności, ociężałość, brak apetytu czy bóle brzucha. Sporadycznie występujące objawy zaparć nie powinny być powodem do obaw, gdyż mogą one wynikać chociażby ze zmiany stylu życia czy chwilowego stresu. Natomiast nie należy ich lekceważyć, gdy problemy z wypróżnianiem stają się przewlekłe.
Zaparcia możemy podzielić ze względu na:
- czas trwania
- krótkotrwałe,
- przewlekłe (powyżej 3 miesięcy),
- pochodzenie
- pierwotne – dotyczy większości przypadków, przyczyna ich występowania nie jest znana,
- wtórne – wywołane złymi nawykami żywieniowymi, przyjmowanymi lekami, chorobami współistniejącymi lub ciążą.
Przyczyny zaparć
Problem zaparć dotyka najczęściej osoby w podeszłym wieku, kobiety w ciąży oraz osoby chorujące na przewlekłe choroby jelit. Nie bez znaczenia jest również płeć, bowiem znacznie częściej dolegliwość ta dotyka kobiet niż mężczyzn, co jest prawdopodobnie spowodowane różnicą w budowie anatomicznej dna miednicy.
Źródeł występowania zaparć jest wiele, do najważniejszych z nich zaliczamy:
- złe nawyki żywieniowe (nieregularne spożywanie posiłków, niedostateczne przyjmowanie płynów, dieta uboga w błonnik)
- brak albo zbyt niska aktywność fizyczna,
- siedzący tryb życia,
- częste powstrzymywanie potrzeby wypróżnienia,
- nadużywanie środków przeczyszczających,
- ciąża,
- choroby współistniejące,
- stosowane leki (m.in. opioidy, preparaty z żelazem).
Leczenie zaparć
Na rynku aptecznym dostępnych jest wiele preparatów bez recepty, ukierunkowanych na leczenie zaparć. Wybór odpowiedniego środka powinien być indywidualny i dostosowany do potrzeb oraz stanu zdrowia osoby cierpiącej na zaparcia. Wśród dostępnych preparatów przeczyszczających mamy do wyboru takie, które:
- zwiększają objętość stolca – łuski babki jajowatej, metyloceluloza – pęcznieją w jelitach i tym samym zwiększają objętość stolca. Stosując je należy zwiększyć ilość przyjmowanych płynów. Środki te są na ogół dobrze tolerowane i nie wykazują działania teratogennego.
- wykazują działanie osmotyczne – makrogole, laktuloza – zatrzymują płyny w jelicie grubym, poprzez osmozę lub zmianę zawartości wody w kale. Do tej grupy zalicza się również sole magnezu – mogą utrudniać wchłanianie niektórych leków, dlatego należy zachować 3 godziny przerwy od innych leków oraz czopki glicerolowe – działają natychmiastowo, nawet po 15 minutach od zażycia.
- zwiększają motorykę jelita grubego – pikosiarczan sodu, bisakodyl, senes, olej rycynowy – bezpośrednio stymulują unerwienie okrężnicy, co zwiększa motorykę jelita grubego. Efekt przeczyszczający występuje po 6-12h od zażycia. Długotrwałe stosowanie stymulujących środków przeczyszczających może doprowadzić do uszkodzenia unerwienia jelita grubego. Są bezpieczne dla kobiet w ciąży, jednak ze względu na ryzyko wywołania skurczów macicy należy ich unikać w miarę możliwości.
- zmiękczające masę kałową – dokuzansodowy, parafina ciekła – są to preparaty wspomagające leczenie zaparć środkami osmotycznymi lub pobudzającymi i nie powinny być stosowane w monoterapii. Przyjmowanie parafiny wiąże się z ryzykiem występowania niekorzystnych skutków ubocznych – przypadkowe przedostanie się do układu oddechowego powoduje bardzo ciężkie zapalenie płuc oraz może ograniczać wchłanianie witamin i leków rozpuszczalnych w tłuszczach.
Stosując środki farmakologiczne należy mieć na uwadze, że ich nadużywanie doprowadza do rozleniwienia układu pokarmowego. Wtedy pomimo przyjmowania większej ilości preparatów przeczyszczających, nie osiąga się oczekiwanego efektu, a problem zaparć nie znika.
Pikosiarczan sodu, po rozłożeniu przez florę bakteryjną jelita grubego, zostajeaktywowany i działa drażniąco na błonę śluzową jelita grubego oraz odbytnicy. Skutkiem tego jest zwiększenie przepuszczalności ściany jelita wraz zewzrostem wydzielania wody i elektrolitów do jego światła oraz pobudzeniesplotów śródściennych, co prowadzi do przyspieszenia perystaltyki okrężnicy. Ten dwutorowy mechanizm działania skutkuje pobudzeniem defekacji,skróceniem czasu pasażu jelitowego oraz rozluźnieniem konsystencji stolca. Pikosiarczan sodu zostaje przekształcony do postaci aktywnej i działaw końcowym odcinku przewodu pokarmowego, dzięki czemu niewpływa na procesy trawienia oraz wchłaniania kalorii i niezbędnychsubstancji odżywczych w jelicie cienkim.
Jak zapobiegać zaparciom?
Profilaktyka zaparć pozwala unormować pracę przewodu pokarmowego, co u wielu osób daje długotrwałe wyeliminowanie tej dolegliwości. Wystarczy w swoim codziennym trybie życia wprowadzić kilka zmian:
- regularne spożywanie posiłków
- wprowadzenie produktów bogatych w błonnik,
- ograniczenie spożywania słodyczy, pokarmów wysoko tłuszczowych, białego pieczywa,
- picie dużej ilości płynów – zalecana ilość to 2,5-3 litry na dobę,
- wprowadzenie codziennej aktywności fizycznej,
- brak powstrzymywania wypróżniania.
