dr n. med. JACEK JAWORSKI specjalista neurolog
Daleko na północy, wśród nieprzyjaznych wód Oceanu Arktycznego zlokalizowany jest archipelag wysp, będący najdalej wysuniętym siedliskiem ludzkim na świecie — Archipelag Svalbard, z największą wyspą — Spitsbergen. Zamieszkują go ludzie, żyjący w skrajnych warunkach ciągłego zimna, śniegu i nocy polarnej lub dręczącej jasności polarnego dnia. Lód kryje wiele tajemnic, a jedną z nich jest tajemnicza śmierć 17 młodych norweskich myśliwych, którzy zimowali w Domu Szwedzkim, aktualnie najstarszym domostwie na Spitsbergenie
W październiku 1872 roku, po tym jak ich statki utknęły w lodzie, mężczyźni przeprawili się w okolicę Przylądka Thordsen i zamieszkali w jednym z dwóch przyzwoicie zbudowanych domostw na Spitsbergenie — Domu Szwedzkim (Svenskhuset). Wewnątrz dostępne było wszystko, czego porzeba do przeżycia: prowiant w puszkach, paliwo, meble i posłania, broń, ubrania i książki. Jednak w ciągu sześciu miesięcy wszyscy zmarli. Ciała mężczyzn i dziennik opisujący tragiczne wydarzenia zostały odnalezione w czerwcu 1873 roku, osiem tygodni po śmierci ostatniego z nich. Brak było oznak wypadku, napaści czy śmierci głodowej. Pytanie o przyczynę śmierci myśliwych długo pozostawało bez odpowiedzi.
Szwedzki Dom został wybudowany jako pierwszy z planowanej osady dla szwedzkich kolonizatorów Spitsbergenu, których celem miała być eksploatacja złóż koprolitu. Projekt kolonizacji ostatecznie jednak nie doszedł do skutku i mieszkańcy wyjechali, zostawiając w pełni wyposażony dom z dużym zapasem jedzenia w puszkach. Dwa miesiące po opuszczeniu domu do siedliska dotarli wyżej wymienieni norwescy traperzy. W tym czasie jednym z największych zagrożeń dla zdrowia podróżników zimujących w nieprzychylnych warunkach archipelagu był szkorbut.
Myśliwi zamieszkali w wygodnym i w pełni wyposażonym domu, mieli pod dostatkiem pożywienia i nie musieli polować. Znalezione później pamiętniki dokumentowały zdarzenia tego okresu. Pierwsza wzmianka o chorobie pojawia się w grudniu 1872 roku. Stopniowo zaczynają chorować kolejni mężczyźni. Dwóch najciężej chorych umiera w styczniu 1873 roku. Początkowo koledzy chowali zmarłych w samodzielnie wykopanych dołach. W lutym tylko trzech mieszkańców Domu Szwedzkiego było zdrowych. Co kilka dni umierają następni. Kiedy stan zdrowia mieszkańców Domu nie pozwalał na chowanie zmarłych, ciała układano wewnątrz domostwa. Notatki z prowadzonego dziennika kończą się 6 kwietnia. Wiosną w okolicy pojawili się inni myśliwi, aby sprawdzić jak przezimowali ich koledzy. Przywitała ich kompletna cisza. Wokół domu nie było widać żadnych śladów. Drzwi zamknięte były od środka. Wnętrze domu skrywało ponurą tajemnicę i ciała zmarłych.
Zdarzenia, które doprowadziły do śmierci mieszkańców Domu Szwedzkiego pozostawały tajemnicą do roku 2008, kiedy to naukowcy pobrali próbki kości z grobów. Wykluczono szkorbut. Analiza próbek wykazała wysokie stężenie ołowiu, osiągające 102.05 ug/g. Zatem przyczyną śmierci traperów okazało się zatrucie ołowiem. Puszki zawierające jedzenie, którym żywili się myśliwi, zalutowane były ołowiem. Ołów zatruł spożywaną żywność. Ponadto, jedzenie z kilkukilogramowych puszek podgrzewane było kilka razy, co tym bardziej przyczyniało się do zatrucia. Paradoksalnie, gdyby w domu nie było zapasów żywności i myśliwi musieli polować, najprawdopodobniej by przeżyli. Wyniki badań naukowców opublikowano w 2009 roku1.
Ołowica (saturnizm)
Ołów metaliczny i nieorganiczne związki ołowiu mogą był wchłaniane drogą przewodu pokarmowego i układu oddechowego. Zatrucie ostre obecnie się nie zdarza. Spotykane są przewlekłe formy zatrucia ołowiem, dotyczące dorosłych — narażenie zawodowe lub dzieci — narażenie środowiskowe. U osób dorosłych zatrucie ołowiem może rozwinąć się przy produkcji akumulatorów i baterii, produkcji okien PCV, niektórych farb, barwników czy kosmetyków. Po dostaniu się do organizmu przez płuca lub przewód pokarmowy ołów prawie w całości wiąże się z krwinkami czerwonymi. Miejscem akumulacji ołowiu są przede wszystkim kości. Wydalany jest przez nerki.
Wiązanie ołowiu doprowadza do zablokowania syntezy hemu (składnika hemoglobiny), co powoduje wystąpienie niedokrwistości, zwiększenie wydalania protoporfiryn (prekursorów hemu) oraz pojawienie się niedojrzałych form krwinek czerwonych (erytroblastów). Ołów wchodzi w interakcje z jonami wapnia i zakłóca procesy, w których jony wapnia odrywają istotne znaczenie: oddychanie mitochondrialne, przewodzenie nerwowe, aktywność mięśni. Objawami łagodnego zatrucia są: uczucie zmęczenia, bóle mięśniowe, drażliwość, bezsenność, zmniejszenie łaknienia, pogorszenie pamięci świeżej i trudności w koncentracji.
W przebiegu zatrucia ciężkiego rozwijają się kolkowe bóle brzucha, zaparcie, brak apetytu, bóle stawów i mięśni, trudności w koncentracji i zaburzenia pamięci świeżej, osłabienie libido, objawy neuropatii obwodowej (osłabienie prostowników), niedokrwistość, niewydolność nerek, niebieskawe przebarwienie dziąseł przy zębach („linie ołowicze”)2.
U dzieci, których rozwijający się mózg jest szczególnie wrażliwy na uszkodzenia, powstają zaburzenia koncentracji, brak chęci do zabawy, drażliwość. Przy większym stężeniu ołowiu pojawią się objawy uszkodzenia mózgu w postaci trudności w chodzeniu, nudności i wymiotów. Zatrucie ostatecznie prowadzi do wystąpienia śpiączki i drgawek.
Leczenie polega na przerwaniu narażenia na ołów. Jako odtrutkę stosuje się wersenian disodowo- wapniowy (chelaton), podawany drogą dożylną, który po infuzji tworzy z jonami ciężkimi rozpuszczalne kompleksy, wydalane następnie przez nerki. Leczenie, którego celem jest eliminacja ołowiu z organizmu, można kontynuować przy użyciu kwasu dimerkaptobursztynowego (DMSA) — lek podawany jest doustnie.
Problem zatrucia ołowiem pozostaje ciągle aktualny. Według WHO w 2021 roku około połowa z 2 milionów zgonów wywołanych narażeniem na znane związki chemiczne była spowodowana zatruciem ołowiem.
Źródło
- Lead poisoning as possible cause of deaths at the Swedish House at Kapp Thordsen, Spitsbergen, winter 1872-3. BMJ 2009; 339 doi: https://doi. org/10.1136/bmj.b5038).
- Interna Szczeklika 2020.
