MGR  AGNIESZKA FLORKIEWICZ
diagnosta laboratoryjny

Wskaźniki stanu zapalnego to podstawowe narzędzia diagnostyczne pozwalające lekarzom na szybką ocenę ogólnego stanu zdrowia pacjenta i wykrycie pierwszych symptomów różnych chorób. W tym artykule dowiemy się czym jest stan zapalny oraz jakie badania warto wykonywać, aby wcześnie wykryć rozwijający się stan zapalny w naszym organizmie.

Definicja i objawy stanu zapalnego

Stan zapalny z definicji to reakcja obronna organizmu na uszkadzający czynnik. Tym czynnikiem może być bakteria, wirus, pasożyt lub grzyby. Stan zapalny może pojawić się również w wyniku urazu mechanicznego lub chemicznego. W prawidłowych warunkach dzięki odpowiednim komórkom i cząsteczkom stan zapalny ulega samoistnemu ograniczeniu, a jego następstwem jest wyleczenie. Do objawów stanu zapalnego należą:

• zaczerwienie
• ból
• zwiększona temperatura ciała
• obrzęk
• w najgorszym przypadku uszkodzenie tkanki lub narządu.

Jak przebiega zapalenie ?  

Odpowiedź zapalna rozpoczyna się dzięki komórkom układu odpornościowego znajdującym się w naszych tkankach i potrafiącym rozpoznać zagrożenie. Komórki te zaczynają produkować cząsteczki przekaźnikowe – cytokiny i prostaglandyny, które wraz z krwią roznoszą po całym organizmie sygnały alarmujące. Odpowiedzią na te sygnały jest rozszerzenie naczyń krwionośnych w miejscu uszkodzenia. Przekrwiona tkanka staje się czerwona i ciepła, co możemy zaobserwować gołym okiem. Naczynia krwionośne stają się bardziej przepuszczalne, czego objawem jest pojawiający się obrzęk. Płyn gromadzący się w miejscu zapalenia nazywamy wysiękiem. Jest on bogaty w białko potrzebne do zniszczenia patogenu, a następnie wykorzystane w procesie gojenia. Dzięki rozniesionym sygnałom alarmującym możliwy jest szybki napływ komórek żernych do miejsca zapalenia, zdolnych do fagocytozy, czyli „zjadania” szkodliwych mikroorganizmów oraz pozostałości martwych komórek. Ostry stan zapalny przypomina bitwę, po której komórki przechodzą do procesu naprawy i gojenia. Niekiedy jednak stan zapalny nie zostaje w pełni wygaszony i przyjmuje postać przewlekłą, co może prowadzić do rozwoju różnych schorzeń. Organizm nie potrafi poradzić sobie z czynnikiem chorobotwórczym i zaczyna odbiera swoje własne tkanki jako obce. To właśnie dlatego często dochodzi do rozwoju chorób autoimmunologicznych, czyli takich, w których organizm zaczyna atakować i niszczyć własne tkanki
           

W wyniku zadziałania czynnika uszkadzającego w naszej krwi pojawiają się tzw. wskaźniki/markery stanu zapalnego sygnalizujące o toczącym się procesie zapalnym. Należą do nich między innymi:

• białko c-reaktywne CRP
• odczyn Biernackiego OB
• poziom leukocytów WBC
• fibrynogen
• interleukina 6 IL-6prokalcytonina.

CRP

Białko c-reaktywne zaliczane do białek ostrej fazy produkowane jest przez wątrobę. Jest bardzo czułym wskaźnikiem zapalenia, pojawia się w ciągu 4-8h od momentu zadziałania czynnika uszkadzającego i rośnie wraz z rozwojem infekcji. Lekarz zleca to badanie, gdy podejrzewa stan zapalany na tle infekcji bakteryjnych, pasożytniczych, wirusowych czy grzybiczych. Określenie poziomu białka CRP jest również pomocne w monitorowaniu postępów leczenia różnych chorób.
Prawidłowy poziom białka CRP nie powinien przekraczać 0,5 mg/dl.

OB
Odczyn Biernackiego, w skrócie OB to kolejny ważny wskaźnik stanu zapalnego. Badanie opracował i jako pierwszy zastosował Polak Edmund Biernacki w 1897 roku. Zakresy referencyjne są różne w zależności od wieku i płci. Prawidłowy wynik u kobiety to <12 mm/h, ale po 60. roku życia nawet do 20 mm/h. Prawidłowe OB u mężczyzn wynosi <10 mm/h, a po 60. roku życia wzrasta do 15 mm/h. Chociaż OB jest mniej czułym wskaźnikiem stanu zapalnego niż CRP to wciąż jest ważne i przydatne w diagnostyce, głównie chorób przewlekłych. Szczególnie niebezpieczne jest tzw. „trzycyfrowe OB„, które oznacza wynik powyżej 100 mm/h. Jest ono charakterystyczne dla niektórych chorób, w większości bardzo poważnych: zapalenia płuc, nerek, sepsy, białaczki czy chłoniaka.

Wartość OB może być nieznacznie podwyższona także w niektórych stanach fizjologicznych – w czasie ciąży, połogu, podczas miesiączki, przy stosowaniu hormonalnej antykoncepcji, a także po drobnych zabiegach chirurgicznych i stomatologicznych np. wyrwaniu zęba.

Leukocyty
Krwinki białe to główna składowa układu odpornościowego. Wzrost liczby leukocytów tzw. leukocytoza świadczy o toczącym się stanie zapalnym i infekcji. Natomiast zbyt niski poziom leukocytów tzw. leukopenia, świadczy o osłabieniu układu odpornościowego, jest też konsekwencją niektórych chorób. Oprócz ogólnej liczby krwinek białych, istotne są również poszczególne ich subpopulacje. Wzrost neutrofilii może sugerować infekcję bakteryjną, natomiast wysoki poziom limfocytów często jest skutkiem infekcji wirusowej. W chorobach pasożytniczych i alergicznych będzie podwyższona liczba eozynofilii i bazofilii. Prawidłowa wartość leukocytów we krwi wynosi od 4000-10 000/µl.

Fibrynogen
Fibrynogen to białko, które bierze udział w procesie krzepnięcia. Jest również ważnym wskaźnikiem stanu zapalnego we krwi. Poziom fibrynogenu wzrasta w odpowiedzi na stan zapalny, infekcję lub uraz tkanek. Badanie poziomu fibrynogenu jest szczególnie istotne w diagnostyce chorób układu sercowo-naczyniowego. Podwyższony poziom tego białka może zwiększać ryzyko zakrzepów i innych powikłań sercowo-naczyniowych. Norma dla fibrynogenu mieści się od 200-500 mg/dl.

Interleukina-6
Interleukiny to grupa białek należących do cytokin, które regulują odpowiedź immunologiczną organizmu. Interleukina-6 jest precyzyjnym wskaźnikiem stanu zapalnego we krwi, dostarcza informacji o charakterze i stopniu nasilenia stanu zapalnego. IL-6 używana jest w diagnostyce sepsy i ciężkich infekcji. 

Prokalcytonina
Prokalcytonina to białko, które wzrasta w odpowiedzi na bodziec bakteryjny, dlatego wykorzystywana jest do różnicowania zakażeń o etiologii bakteryjnej od wirusowych. Dzięki temu możliwe jest wczesne podjęcie leczenia i włączenie antybiotykoterapii. U zdrowych osób dorosłych poziom prokalcytoniny jest niewykrywalny.

W tym artykule przedstawiono najważniejsze i najczęściej używane wskaźniki w diagnostyce stanu zapalnego. Ich interpretacja wymaga specjalistycznej wiedzy lekarskiej. Należy jednak pamiętać, że rzadko pojedynczy wynik daje pełen obraz stanu zdrowia pacjenta. Dlatego ostateczną interpretację wyniku należy pozostawić lekarzowi, który uwzględni indywidualny stan pacjenta, jego objawy i historię choroby. My natomiast możemy pozostać czujni i obserwować swój organizm, a w razie wszelkich wątpliwości udać się do specjalisty.