Anna Grzywa-Celińska
Specjalista chorób płuc

Co kilka lat słyszymy o epidemii zakażeń mykoplazmą. Czym ona zatem jest, jakie choroby powoduje, jak je diagnozować i jak leczyć?

Bakterie z rodzaju Mycoplasma nie posiadają ściany komórkowej i cechują sié bardzo niewielkimi rozmiaraami. U człowieka mogą wchodzić w skład prawidłowej mikrobioty  (np. Mycoplasma buccale), jednak często są czynnikiem etiologicznym zakażeń układu oddechowego i moczowo płciowego. Bakterie te występują również u zwierząt np. u bydła (Mycoplasma bovis), u psów (Mycoplsma edwardii, Mycoplasma canis), u kotów (Mycoplasma szczęśliwy) i innych.    

Układ oddechowy i moczowo-płciowy są spośród innych układów najczęściej narażone na patogenne działanie mykoplazm, jednak możliwe są także inne docelowe układy patogennego ich patogennego potencjału. Sytuacje są jednak dość rzadkie i mogą wystąpić łącznie z zakażeniem płucnym lub niezależnie od niego.

Najważniejszym drobnoustrojem z rodzaju Mycoplasma jest Mycoplasma pneumoniae. Jest to patogen specyficzny dla człowieka często zakażający osoby z upośledzoną odpornością, ale na choroby wywoływane przez mykoplazmy chorują także osoby uprzednio zdrowe.

Najczęstszą grupą chorób powodowanych przez Mycoplasma pneumoniae są infekcje górnych dróg oddechowych, zapalenia oskrzeli oraz atypowe zapalenie płuc.

Do zakażenia dochodzi na drodze kropelkowej w wyniku kontaktu z osobą chorą. Okres wylęgania wynosi ok 14-21 dni, a zakażenia pojawiają się najczęściej w okresie jesiennym. Często chorują osoby przebywające w dużych skupiskach ludzkich, takich jak domy rodzinne, szkoły, internaty. Najczęściej obserwuje się zakażenia u dzieci oraz osób młodych, jakkolwiek spotyka się również zakażenia u osób w wieku dojrzałym.

W przypadku zakażeń górnych dróg oddechowych najczęstszymi objawami są katar, ból gardła, cechy zapalenia zatok, kaszel i ból ucha. W przypadku zapalenia oskrzeli – kaszel z okresowo występującymi świstami oddechowymi.  

Mykoplazmatyczne zapalenie płuc ma zwykle łagodny przebieg, jakkolwiek może wywoływać dokuczliwe objawy, które niekiedy stają się przyczyną hospitalizacji. Objawy takie jak gorączka, złe samopoczucie oraz bóle głowy zwykle narastają stopniowo. W kolejności pojawia się kaszel, często suchy i dokuczliwy z towarzyszącym bólem w klatce piersiowej. Długotrwały i gwałtowny kaszel często staje się przyczyną bólów mięśni klatki piersiowej. U osób chorujących na choroby obturacyjne płuc (np. astma czy POChP) wystąpienie mykoplazmatycznego zapalenia płuc może stać się przyczyną zaostrzenia choroby przewlekłej. Objawom ze strony układu oddechowego mogą towarzyszyć bóle głowy, nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha i bóle stawowe.

W przypadku pogarszania się stanu klinicznego pacjenta konieczne jest skierowanie do szpitala, zwłaszcza dotyczy to osób w podeszłym wieku i takich, u których obserwuje się cechy kliniczne rozwijającej się niewydolności oddechowej (przyspieszenie oddechu, spadek saturacji mierzonej na palcu) oraz obniżenie ciśnienia tętniczego.

Diagnostykę mykoplazmatycznego zapalenia płuc rozpoczyna się od wnikliwego wywiadu  ukierunkowanego na objawy choroby oraz ich obecność u członków rodziny lub bliskich. U pacjentów z podejrzeniem zapalenia płuc często wykonuje się podstawowe badanie radiologiczne klatki piersiowej – zdjęcie rtg, a u osób o cięższym przebiegu lub w przypadku podejrzenia powikłań choroby nierzadko konieczne jest wykonanie badania tomograficznego klatki piersiowej.

W standardowo wykonywanych badaniach krwi stwierdza się wzrost liczby leukocytów oraz podwyższenie stężenia białka C-reaktywnego (CRP).

W diagnostyce zakażeń mykoplazmatycznych największe znaczenia mają badania RT-PCR, wykrywające materiał genetyczny bakterii w wymazie z dróg oddechowych lub próbce plwociny. Można również poszukiwać swoistych przeciwciał przeciwko mykoplazmie w surowicy krwi. Klasyczne posiewy materiałów mikrobiologicznych mają zacznie mniejsze zastosowanie, między innymi z uwagi na stosunkowo długi czas oczekiwania na wynik. 

Najczęściej leczenie pacjenta rozpoczyna się jednak jeszcze przed uzyskaniem potwierdzenia mykoplazmatycznego pochodzenia zapalenia płuc. W takim przypadku stosuje się tzw. antybiotykoterapię empiryczną, czyli ukierunkowaną na najbardziej prawdopodobne w danej sytuacji klinicznej drobnoustroje. W razie stwierdzenia niewydolności oddechowej stosuje się tlenoterapię lub bardziej zaawansowane formy wspierania czynności oddechowych. Ważny jest również odpoczynek, zbilansowana dieta oraz odpowiednie nawadnianie.

Leczeniem z wyboru jest antybiotykoterapia z użyciem antybiotyków makrolidowych np. azytromycyna lub klarytromycyna najlepiej. W leczeniu stosuje się także tetracykliny (np. doksacyklina) lub fluorochinolony (np. lewofloksacyna).

Rokowanie co do wyleczenia jest zwykle dobre, należy jednak pamiętać o możliwości wystąpienia powikłań groźnych dla życia takich jak: zapalenie opon mózgowych i mózgu, zaburzenia hematologiczne czy uszkodzenie nerek.

Warto wspomnieć, że poza zakażeniami dróg oddechowych, mykoplazmy mogą być również przyczyną chorób układu moczowo-płciowego np. zapalenia cewki moczowej u mężczyzn lub zapalenia szyjki macicy u kobiet.