mgr farm. Anna Lewandowska

Gorączka u dziecka jest jednym z najczęściej występujących objawów, które niepokoją rodziców i wymagają porady lekarskiej. Jest to również często pierwszy sygnał infekcji wirusowej lub bakteryjnej. Bardzo często gorączka towarzyszy złemu samopoczuciu dziecka, co może jeszcze bardziej niepokoić rodziców.

Dlatego rodzice, w przypadku gorączki sięgają po leki przeciwgorączkowe zawierające paracetamol lub ibuprofen. Stając przed takim wyborem można mieć wiele wątpliwości: Kiedy paracetamol, a kiedy ibuprofen jest lepszym wyjściem? Jak leki te należy dawkować? I jak należy je podawać: oddzielnie, razem a może naprzemiennie? Takie dylematy pojawiają się szczególnie wtedy, gdy mamy podać lek małemu dziecku, któremu chcemy pomóc szybko i skutecznie przy zachowaniu maksimum bezpieczeństwa. Odpowiedzi na te pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Kiedy należy podać lek przeciwgorączkowy?

Leków przeciwgorączkowych nie powinno podawać się zbyt szybko. Po pierwsze dlatego, że każdy lek niesie ze sobą wystąpienie działań niepożądanych, choćby ze strony przewodu pokarmowego. Według zaleceń pediatrów głównym celem podawania leków przeciwgorączkowych nie jest tylko obniżenie temperatury ciała, ale również poprawienie komfortu dziecka. W związku z tym, jeżeli u dziecka występuje nieznacznie podwyższona temperatura ciała, a dziecko dobrze się czuje nie należy podawać mu leków przeciwgorączkowych.

Należy wyraźnie zaznaczyć, że nie każda podwyższona temperatura ciała jest wskazaniem do podania leków przeciwgorączkowych. Wykazano bowiem, że stan podgorączkowy i niewielka gorączka (ok. 38°C) wpływa korzystnie na walkę organizmu z infekcją, skraca czas trwania choroby oraz ma pozytywny wpływ na wzrost odporności.

Co lepsze dla dziecka paracetamol czy ibuprofen?

Obecnie zaleca się dwa bezpieczne i skuteczne leki przeciwgorączkowe: paracetamol i ibuprofen. Rekomendacje towarzystw naukowych zgodnie wskazują, że paracetamol powinien być stosowany w pierwszej kolejności w walce z gorączką. Wykazuje on działanie przeciwbólowe i przeciwgorączkowe. Ma też długą historię stosowania zarówno w aspekcie bezpieczeństwa, jak i skuteczności. Dopiero przy jego niewystarczającej skuteczności, można sięgnąć po ibuprofen. Chociaż jest zarejestrowany bez ograniczeń wiekowych, to nie zaleca się jego stosowania u dzieci poniżej 3 miesiąca życia bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem.

Kolejny z preparatów przeciwgorączkowych, Ibuprofen to lek o działaniu przeciwgorączkowym, przeciwbólowym oraz przeciwzapalnym. Ibuprofen, w przeciwieństwie do paracetamolu, będzie zdecydowanie bardziej skuteczny w infekcjach i bólach przebiegających ze stanem zapalnym – np. bólu czy obrzęku.Jest zalecany do stosowania u dzieci od 3. miesiąca życia, a bez konsultacji z lekarzem od 6. miesiąca życia. Ibuprofen nie powinien być stosowany w przypadku wystąpienia gorączki u dziecka z ospą wietrzną i Chorobą Kawasaki.

Oba leki należy dawkować, przeliczając ilość leku na masę ciała dziecka, a nie na wiek czy wzrost malucha:

• Paracetamol podaje się w dawce 15 mg/kg masy ciała co 6 godz., lub 10 mg/kg masy ciała co 4 godz.
• Ibuprofen dawkuje się 10 mg/kg masy ciała co 6-8 godz.

Co ważne, według badań, wykazano ich zbliżone bezpieczeństwo oraz działanie przeciwbólowe, ale ibuprofen okazuje się skuteczniejszym lekiem przeciwgorączkowym i zapewnia dłuższe utrzymywanie się okresu bez gorączki.

TABELA 1. Farmakodynamika leków przeciwgorączkowych

Paracetamol i ibuprofen przy krótkotrwałym stosowaniu w zalecanych dawkach, są z reguły dobrze tolerowane przez organizm. Przynoszą oczekiwany efekt, a działania niepożądane pojawiają się rzadko i jeśli już, mają niewielkie nasilenie.

Czy można łączyć paracetamol i ibuprofen?

W przypadku utrzymującej się gorączki, lekarze mogą zalecić naprzemiennie podawany paracetamol z ibuprofenem. Ibuprofen i paracetamol mają inne mechanizmy działania, co pozwala na ich stosowanie w pewnych sytuacjach w terapii skojarzonej, czyli razem lub naprzemiennie. Ma to na celu zwiększenie skuteczności leczenia, przy jednoczesnym nieprzekraczaniu zalecanych dawek dobowych obu leków.

Naprzemienne podawanie paracetamolu i ibuprofenu polega na podawaniu leków w odstępach 4 godzinnych – raz paracetamolu, raz ibuprofenu. Bardzo ważne, przy takim sposobie podawania leków, jest właściwe dawkowanie, zachowanie odpowiednich odstępów czasowych pomiędzy kolejnymi dawkami oraz nieprzekraczanie dopuszczalnych dawek dobowych.

Łączenie paracetamolu z ibuprofenem pozwala na uzyskanie efektu synergistycznego, czyli silniejszego działania niż wynikałoby z prostego dodawania efektów poszczególnych leków. Podawanie ibuprofenu z paracetamolem powoduje większy i szybszy spadek średniej temperatury ciała niż przy stosowaniu pojedynczego leku. Używanie obu substancji czynnych jednocześnie lub naprzemiennie nie zwiększa częstotliwości występowania ich działań niepożądanych.

Co ile paracetamol i ibuprofen u dzieci należy podawać w takim schemacie? Można to wytłumaczyć na schemacie: podając przykładowo ibuprofen o godz. 6.00, podajemy paracetamol o godz. 10.00. O godz. 14.00 znów ibuprofen itp. Odstęp między podaniem leku wynosi tylko 4 godziny. Każda z tych substancji podawana jest jednak co 8 godzin, dzięki czemu nie zostaje przekroczona dobowa dawka żadnego z tych leków.

Paracetamol i ibuprofen nie powinny być jednak standardowo łączone. Ze względu na ryzyko nieprawidłowych dawek i odstępów między lekami nie powinno się za każdym razem rutynowo podawać obu leków naprzemiennie poza pewnymi wyjątkami, do których należą próby zbijania bardzo wysokiej gorączki oraz niepokój i dyskomfort dzieci. Wówczas należy zapisywać jaki lek podano i o której godzinie. Leczenie powinno się zacząć od pojedynczego leku – od najmniejszej skutecznej dawki, przez najkrótszy okres konieczny do złagodzenia objawów.

Najczęstsze błędy popełniane podczas podawania leków przeciwgorączkowych dzieciom:

1. Niewłaściwe dawkowanie: skutki niewłaściwego dawkowania leków są szczególnie ważne w przypadku dzieci. Dlatego nie należy opierać się na wieku dziecka, ale na jego masie ciała przy obliczaniu dawek leków. Tabele dawkowania na syropach mogą być mylące, zwłaszcza gdy chodzi o dawki graniczne dla konkretnej wagi. Zbyt duża ilość leku może podrażnić żołądek dziecka, a nawet doprowadzić do zatrucia w skrajnych przypadkach. Z kolei zbyt mała dawka może być nieskuteczna w leczeniu choroby.
2. Nieregularne podawanie dawek: Aby skutecznie obniżyć gorączkę u dziecka, ważne jest, aby regularnie podawać mu leki przeciwgorączkowe. Przestrzeganie zaleceń dotyczących odstępów między dawkami jest kluczowe, ponieważ niepodanie kolejnej dawki może utrudnić kontrolowanie gorączki. Leki oparte na ibuprofenie należy podawać co 6-8 godz. a te z paracetamolem co 4 godz.
3. Dublowanie leków: Pod wieloma nazwami handlowymi kryją się często te same substancje czynne. Podanie dziecku kilku leków o różnych nazwach handlowych, ale zawierających tę samą substancję czynną może doprowadzić do przedawkowania i niepożądanych skutków dla zdrowia. Przed podaniem dziecku leku, należy sprawdzić dokładnie nazwę substancji leczniczej zawartej w jego składzie.
4. Dzielenie czopków: Nie należy dzielić czopków, ponieważ nie ma pewności, że cząsteczki leku są w nich równomiernie rozłożone. W przypadku korzystania z czopków należy wybrać odpowiednią dawkę dostosowaną do masy ciała dziecka.
5. Zbyt wczesne podawanie leków: Leki przeciwgorączkowe należy podawać, gdy temperatura ciała dziecka przekracza 38-38,5 °C. Ważne jest również monitorowanie stanu podgorączkowego, aby uniknąć przedawkowania lub za wcześniejszego podawania leków.
6. Niewłaściwe stosowanie aspiryny: Do 12 roku życia nie należy podawać aspiryny i leków z kwasem acetylosalicylowym, ze względu na duże ryzyko wystąpienia Zespołu Reya.

Podsumowanie

Zarówno paracetamol, jak i ibuprofen są popularnymi, bezpiecznymi i skutecznymi lekami przeciwgorączkowymi dla dzieci, ale mają różne właściwości. Ibuprofen może być nieco skuteczniejszy w obniżaniu gorączki, działając dłużej i wykazując dodatkowe działanie przeciwzapalne, co jest korzystne przy gorączce z bólem lub stanem zapalnym. Paracetamol jest z kolei łagodniejszy dla żołądka i bezpieczniejszy, szczególnie gdy gorączka występuje bez bólu. W przypadku długotrwałej gorączki można rozważyć naprzemienne podawanie obu leków co 4 godz., aby zwiększyć skuteczność i uniknąć przekroczenia dawek.

Wybór zależy od wieku dziecka, stanu zdrowia i przyczyny gorączki. Można też stosować naprzemiennie oba leki w odpowiednich odstępach czasu, jeśli gorączka jest trudna do zbicia.

Bibliografia:

1. Wronowski M., Kotowska M., Albrecht P.,: Gorączka u dzieci – na przykładzie dwóch przypadków klinicznych; Forum Pediatrii praktycznej 2015, 1, s.41-50.
2. Życińska K., Woroń J., Doniec Z., Sybilski A.: Gorączka – przyczyny, diagnostyka, leczenie; 2021.
3. Łoś-Rycharska E., Czerwionka-Szaflarska M.: Gorączka u dzieci i jej farmakoterapia; Pediatria Polska Vol.85, nr 2, 2010, s.156-164.
4. Maciejasz P. Drgawki gorączkowe u dzieci. Pediatria po dyplomie (wydanie specjalne, czerwiec) 2008;32-34.
5. Kubicka K, Kawalec W. Pediatria. Warszawa, PZWL 2010;2.
6. Grygalewicz J. Leczenie gorączki. Medycyna Praktyczna Pediatria 2009;3:121-124.
7. Kozak W. Geneza gorączki. Toruń, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika 2009.
8. Rosińska A, Kobielska-Dubiel, Cichy W. Aktualne zasady leczenia przeciwgorączkowego u dzieci. Nowiny Lekarskie 2003;72:384-388.
9. Mrozińska M. Zasady stosowania leków przeciwgorączkowych u dzieci. Lek w Polsce 2004;10:1-9.