mgr AGNIESZKA GAWRYŚ
diagnosta laboratoryjny

Odra to wysoce zakaźna choroba wirusowa potrafiąca wywołać epidemię.
Do zarażenia dochodzi podczas kichania, kaszlu czy bliskiego kontaktu z wydzielinami osoby zakażonej. Wirus odry pozostaje zakaźny w powietrzu i na powierzchni przedmiotów nawet do kilku godzin. W związku z tym, w przeszłości odra była jedną z najbardziej niebezpiecznych chorób wirusowych o ciężkich przebiegu, mogących prowadzić nawet do śmierci. Wprowadzenie w 1975 roku obowiązkowych szczepień przeciw odrze poprawiło sytuację w Polsce i na świecie, jednak obecnie wskutek rosnącej tendencji do nieszczepienia dzieci oraz zawleczeniem odry z zagranicy (Ukrainy, Rumunii i Czech), odnotowuje się coraz więcej przypadków zachorowań na tę chorobę. Według danych WHO 2023 roku w Polsce na odrę zachorowało tylko 36 osób, natomiast od 1 stycznia do 30 kwietnia 2024 roku odnotowano już 128 zachorowań.

Objawy odry

Pierwszymi objawami odry jest złe samopoczucie, kaszel, katar, zapalenie spojówek, łzawienie oczu. Około 2-4 dnia od zakażenia pojawia się wysoka gorączka sięgająca blisko 40 stopniom oraz nadwrażliwość na światło tzw. fotofobia. Na kilka dni przed pojawieniem się charakterystycznej wysypki (osutki) pojawiają się zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej tzw. plamki Koplika, (przypominające ziarna soli otoczone czerwoną obwódką). Wystąpienie tego objawu daje nam pewność, że mamy do czynienia z odrą. Wysypka pokrywa całe ciało, jest plamisto-grudkowa. Początkowo pojawia się za uszami, na głowie, twarzy, później przechodzi na tułów, a na końcu obejmuje kończyny. Co ciekawe, w tej samej kolejności wysypka zanika. Po 3-4 dniach od pojawienia się wysypki chory już nie zaraża. Najczęściej powikłania odry wynikają z nadkażeń bakteryjnych mogących wywołać zapalenie płuc, ucha środkowego czy najcięższe z nich zapalenie mózgu.

Program Eliminacji Odry

Warto wspomnieć, że od 1998 roku 51 krajów europejskich objętych jest Programem Eliminacji Odry i Różyczki. Celem tego programu było uzyskanie i utrzymanie 95% poziomu wyszczepialności przeciw odrze, rejestrowanie wszystkich przypadków zachorowań oraz prowadzenie właściwej diagnostyki laboratoryjnej.
Niestety Polska utraciła odporność populacyjną przeciwko odrze a poziom zaszczepienia spadł poniżej progu zapewniającego odporność zbiorowiskową. Głównymi czynnikami, które doprowadziły do tej sytuacji jest rosnąca ilość tzw. antyszczepionkowców oraz duża liczba migrantów z krajów sąsiednich: Ukrainy, Rumunii czy Czech, którzy nie mają w swoich programach szczepień obowiązku szczepienia dzieci przeciw odrze.

Szczepienia ochronne

Jedyną gwarancją uzyskania niemal 100% odporności przeciw zachorowaniu na odrę jest przyjęcie dwóch dawek szczepionki. W Polsce szczepionka przeciw odrze dostępna jest jako szczepionka skojarzona przeciw odrze, śwince i różyczce tzw. MMR. Według obowiązującego Programu Szczepień Ochronnych pierwszą dawkę przyjmuje się po 12 miesiącu życia, a drugą w 6 roku życia. Jedyną metodą ochrony dzieci przed ukończeniem 12 miesiąca jest właśnie odporność zbiorowiskowa. Malejąca odporność populacyjna jest również groźna dla dzieci, które z różnych przyczyn medycznych nie mogą zostać zaszczepione lub ich szczepienia są opóźnione w czasie. Są to głównie pacjenci z obniżoną odpornością, chorobami nowotworowymi czy po przeszczepach narządów.

Diagnostyka laboratoryjna odry

Materiałem do badań w kierunku odry mogą być krew, mocz, wydzieliny z dróg oddechowych. Diagnostyka laboratoryjna opiera się głównie na badaniach serologicznych czyli oznaczeniu przeciwciał przeciwko wirusowi odry. Jako pierwsze pojawiają się przeciwciała w klasie IgM – zwykle 2-3 dni po wystąpieniu wysypki, a największe stężenie osiągają po około 7 dniach. Jeśli krew do badań zostanie pobrana zbyt wcześnie, wynik może być fałszywie ujemny. Immunoglobuliny klasy M zanikają po 4-5 tygodniach. Przeciwciała w klasie IgG pojawiają się po przebyciu odry i utrzymują się w surowicy ozdrowieńca przez lata. Są również obecne u osób zaszczepionych na odrę. W związku z tym badania serologiczne pozwalają na ocenę odporności poszczepiennej. Wykrycie przeciwciał IgG powyżej 200 IU/l (lub 250 IU/l w zależności od źródła) jest potwierdzeniem posiadanej odporności przeciw odrze. Jednak najmocniejszym dowodem na jej posiadanie jest przyjęcie dwóch dawek szczepionki lub przechorowanie odry w przeszłości.

Inną metodą diagnostyczną jest bezpośrednie wykrywanie wirusa i jego hodowla na komórkach ludzkich lub małpich, jednak jest to metoda dość problematyczna, ponieważ wirus odry jest trudny do izolacji.  W diagnostyce odry stosowana jest również metoda genetyczna polegająca na wykryciu materiału genetycznego wirusa.

 Odra to jedna z najbardziej zaraźliwych chorób wieku dziecięcego. Pomimo obowiązkowego i bezpłatnego szczepienia w Polsce i ich bardzo wysokiej skuteczności w ostatnich latach obserwuje się ciągły wzrost liczby zachorowań. Dotyczy to głównie osób nieszczepionych lub zaszczepionych jedną dawką. Każda rezygnacja czy opóźnienie w szczepieniu stwarza zarówno indywidualne jak i zbiorowe zagrożenie dla nieszczepionych dzieci. Dlatego apeluje się o konieczne uzupełnienie zaległych szczepień przeciwko odrze u dzieci.

Źródła:

https://www.gov.pl/web/psse-szczecinek/odra–niebezpieczna-choroba-zakazna
https://www.gov.pl/web/psse-kedzierzyn-kozle/odra-wrocila-do-europy
„Co z tą odrą – powrót niebezpiecznej choroby staje się faktem” Diagnosta Laboratoryjny – Rok XVII, numer 4 (57), grudzień 2019