dr n. med. JACEK JAWORSKI
specjalista neurolog
Niespecyficzny, miejscowy ból kręgosłupa szyjnego stanowi jeden z najczęszych zespołów bólowych w populacji. Przyczyną dolegliwości są zaburzenia postawy i czynniki mechaniczne prowadzące do nadmiernego obciążenia tego odcinka kręgosłupa.
Istotnym czynnikiem sprawczym bólu są też urazy kręgosłupa szyjnego. Uraz typu „ whiplash” – smagnięcia biczem – polega na gwałtownym zgięciu i/lub przeproście kręgosłupa szyjnego, do którego dochodzi najczęściej w czasie wypadku samochodowego. Podobny uraz może rozwijać się również w kontekście uderzenia głową, skoków na linie „bungee”, a także upadku np. w czasie uprawiania narciarstwa czy sportów kontaktowych.
Po raz pierwszy uraz tego typu został opisany w roku 1928, kiedy Crowe przedstawił na spotkaniu Western Orthopadic Surgons opis ośmiu pacjentów, którzy doświadczyli urazu kręgosłupa szyjnego w czasie kolizji samochodowej, w której samochód ofiary został uderzony od tyłu.
W czasie kolizji samochodowej, doświadczamy urazu zgięciowo‑odgięciowego kręgosłupa szyjnego najczęściej z powodu uderzenia w tył.
Czas w jakim dochodzi do urazu zgięciowo- -odgięciowego to ok. 500 ms. W tak krótkim czasie nie jesteśmy w stanie świadomie napiąć mięśni szyi, aby złagodzić konsekwencje kolizji. Mamy najczęściej zapięte pasy, co szczęśliwie chroni nas przed poważniejszymi urazami, ale sprzyja urazowi typu „whiplash”. Według badań do urazu „whiplash” dochodzi przy niskiej prędkości, kiedy samochód ofiary zmienia swoją prędkość o mniej niż 18 km/h. Przeciążenie w kabinie kierowcy wynosi wówczas 5 g do 10 g. Jeśli zmian prędkości pojazdu ofiary wynosi więcej niż 18 km/h, skutki uderzenia są łagodniejsze, gdyż dochodzi do większego odchylenia fotela i więcej energii przejmuje samochód ofiary. Można przyjąć, że czym mniejsze uszkodzenie samochodu, tym większe prawdopodobieństwo urazu kręgosłupa szyjnego. Zmiana prędkości samochodu o 17 km/h powoduje zmianę prędkości głowy o 29 km/h. Głowa zatem osiąga większą prędkość niż samochód ofiary i można wyobrazić sobie, że zostaje wystrzelona „jak z katapulty”.
Przy gwałtownym, nadmiernym zgięciu szyi może dojść do uszkodzenia trzonów kręgów, naderwania elementów więzadłowych oraz urazu czy wypadnięcia krążka międzykręgowego, co może prowadzić do uszkodzenia rdzenia szyjnego (mielopatii) lub korzeni nerwowych (radikulopatii).
Nadmierny wyprost odcinka szyjnego, może powodować uszkodzenie tylnych elementów kostnych kręgosłupa (w tym wyrostków kolczystych), uszkodzeń krążków międzykręgowych oraz urazów struktur nerwowych (nerwów pnia współczulnego) oraz tętnic kręgowych. Uszkodzeniu w czasie przeprostu podlegają mięśnie szyi, w których dochodzi do drobnych uszkodzeń i mikrokrwawień lub nawet do naderwania. Istotne uszkodzenia kręgosłupa szyjnego rozwijają się jednak bardzo rzadko, a badania Mr kręgosłupa nie wykazują zwykle obecności zmian pourazowych.
Do objawów rozwijających się w następstwie urazu należy przede wszystkim ból obejmujący okolicę szyi oraz potylicy, uczucie napięcia mięśni szyi, parestezję (drętwienia) kończyn górnych, rzadziej mogą rozwijać się objawy podrażnienia splotu barkowego. W większości przypadków (88%) objawy ustępują całkowicie po upływie 2 miesięcy. Do czynników kojarzonych z gorszym rokowaniem co do rezolucji objawów należą: natychmiastowe pojawienie się bólu, duże nasilenie bólu, przyjęcie do szpitala w trybie pilnym, promieniowanie bólu do kończyn górnych oraz ból głowy.
Interesującym zjawiskiem, które znalazło odzwierciedlenie w wynikach badań obserwacyjnych pacjentów po urazie typu whiplash jest skojarzenie przewlekłych dolegliwości bólowych z możliwością uzyskania rekompensaty finansowej. W krajach, które w systemie prawnym nie mają możliwości dochodzenia roszczeń z tego typu przewlekły ból w następstwie tego urazu praktycznie nie występuje. Sugeruje to, że zespół objawów rozwijający się w następstwie urazu zgięciowo-odgięciowego kręgosłupa szyjnego ma zarówno komponent fizyczny jak i psychiczny. Zatem leczenie powinno obejmować zarówno stosowanie leków przeciwbólowych, czasowe stosowanie miękkiego kołnierza ortopedycznego i fizykoterapii, ale również uwzględniać zaburzenia nastroju, koncentracji i zaburzenia lękowe dotyczące np.: prowadzenia pojazdu. Generalnie leczenie ostrych dolegliwości bólowych przynosi dobre efekty, natomiast przewlekły zespół objawów rozwijający się w następstwie urazu „whiplash” bardzo słabo poddaje się interwencjom terapeutycznym.
