mgr Agnieszka Gawryś
diagnosta laboratoryjny

            Badania laboratoryjne stanowią najważniejsze i najbardziej obiektywne źródło informacji o stanie naszego zdrowia. Szacuje się, że aż 70% decyzji lekarskich opiera się na wynikach badań. Niestety w Polsce nakład finansowy na badania profilaktyczne jest kilkakrotnie mniejszy niż w innych krajach Unii Europejskiej. W konsekwencji wzrastają koszty leczenia i hospitalizacji pacjentów, co znacznie obciąża system opieki zdrowotnej. Skierowanie na badania profilaktyczne możemy uzyskać od lekarza rodzinnego lub wykonać badania komercyjnie.

Kiedy wykonać badania laboratoryjne?
            Profilaktyczne badania krwi powinno się wykonywać co najmniej raz w roku (najlepiej częściej!). W większości przypadków umożliwia to wczesne wykrycie choroby i podjęcie leczenia. Gdy już zdecydujemy się na wykonanie badań, należy odpowiednio się do nich przygotować. Ma to ogromny znaczenie, bowiem odpowiednie przygotowanie wpływa na jakość i wiarygodność uzyskanych wyników, uchroni przed ich zafałszowaniem i postawieniem błędnej diagnozy przez lekarza.
Na co więc trzeba zwrócić uwagę przed wykonaniem badań laboratoryjnych ?

Godzina pobrania
            Zaleca się, aby krew do badania była pobierana między 7-9 rano po nocnym wypoczynku. Niektóre parametry wykazują fizjologiczną zmienność w zależności od pory dnia (tzw. rytm okołodobowy). Są to na przykład: potas (jego stężenie jest niższe po południu, niż rano), kortyzol (spada w ciągu dnia, a wzrasta w nocy). Dobowe wahania wykazują również m.in.: TSH, FSH, LH, żelazo, fosfor czy cynk. Praca w porze nocnej zaburza rytm okołodobowy i powoduje podwyższenie stężenia cholesterolu, glukozy i kwasu moczowego we krwi. Ponadto wszystkie zakresy referencyjne (zwane potocznie normami) wyznaczane są właśnie na podstawie badań przeprowadzanych w godzinach porannych.

Dieta

            Na pobranie krwi przychodzimy będąc na czczo tzn. zachowując 8-12 godzinną przerwę od spożycia ostatniego posiłku. Brak odpowiednio długiego postu wpływa zwłaszcza na poziom glukozy czy insuliny we krwi. Po posiłku wrasta poziom triglicerydów, enzymów wątrobowych,bilirubiny,fosforanów, zmianie ulegają również parametry morfologii krwi.  Dzień przed badaniami posiłek powinien być lekkostrawny i zjedzony najpóźniej koło godz. 18-19. Nie należy zmieniać swojej dotychczasowej diety, stosować głodówek czy przejadać się. W dniu badania dozwolone jest wypicie niewielkiej ilości niegazowanej wody.
W przypadku niemowląt i dzieci do 3 roku życia, dopuszczalne jest podanie lekkiego posiłku odpowiednio pół godziny i 3 godziny przed pobraniem krwi. Dzieci po 3 roku życia powinny być już na czczo.

Kawa, papierosy, alkohol

            W dzień badania należy powstrzymać się od picia kawy (nawet tej bez mleka i cukru!) i herbaty. Zawarta w kawie kofeina zmniejsza wchłanianie elektrolitów i magnezu, powoduje wzrost stężenia glukozy we krwi, a także poprzez aktywację lipolizy, nawet trzykrotny wzrost poziomu kwasów tłuszczowych. Jedynym dopuszczalnym napojem jest woda.
W dniu badania nie należy również palić papierosów. W ciągu godziny od wypalenia 1-5 papierosów wzrasta stężenia aldosteronu, kortyzolu czy adrenaliny we krwi.
Niezwykle ważne jest zaprzestanie picia alkoholu na 2-3 dni przed planowanym pobraniem krwi. Przewlekłe spożywanie alkoholu prowadzi do zwiększenia objętości krwinek czerwonych MCV, poziomu enzymów wątrobowych AST,ALT,GGTP i triglicerydów. Ostre efekty spożycia alkoholu są widoczne już po upływie 2-4 godzin i manifestują się we wzroście mleczanów, kwasu moczowego i spadku glukozy we krwi.

Leki i suplementacja
            Warto skonsultować się z lekarzem w kwestii przyjmowanych leków i ewentualnym ich odstawieniu w dniu badania. Z reguły na badania przychodzimy przed przyjęciem kolejnej dawki leku, chyba że lekarz zadecyduje inaczej. Warto również poinformować diagnostę laboratoryjnego o fakcie zażywania suplementów, ziół lub preparatów witaminowych. Niektóre z nich interferują z metodami badawczymi, dając fałszywie ujemne lub dodatnie wyniki testów. Na przykład preparaty z dziurawca czy żeń-szenia obniżają parametr oceniający skuteczność leków przeciwkrzepliwych INR, natomiast suplementy z imbirem czy rumiankiem pospolitym, powodują wzrost wskaźnika INR. Popularna witamina c (kwas askorbinowy) wchodzi w interakcje z testami wykrywającymi krwinki czerwone w moczu, imitując wynik ujemny, mimo obecności tych komórek w badaniu osadu moczu.

Najlepiej więc odstawić przyjmowanie takich preparatów na 3 dni przed planowanymi badaniami.
Wysiłek fizyczny

             Bezpośredni wysiłek przed pobraniem krwi powoduje zagęszczenie krwi, zwiększa się zużycie substancji energetycznych, dochodzi do uwolnienia enzymów obecnych w komórkach mięśniowych. Dlatego zaleca się zachowanie normalnego poziomu aktywności fizycznej i nie forsowanie organizmu minimum 24 godziny przed badaniami.
Samo przyjście do punktu pobrań, często w pośpiechu, może  wywołać zmiany niektórych parametrów (wrasta poziom białka, enzymów wątrobowych AST,ALT).  Aby tego uniknąć, zaleca się 15 minutowy odpoczynek w pozycji siedzącej w poczekalni, a następnie udanie się na pobranie krwi.

Stres

            Zarówno długotrwały jak i krótkotrwały stres powoduje zmiany w wynikach badań. Pod wpływem stresu organizm uwalnia m.in. kortyzol, prolaktynę, adrenalinę, TSH, glukozę czy insulinę. Pamiętajmy więc, aby nie zarywać nocki przed badaniem, dobrze wypocząć i unikać sytuacji stresowych.

Cykl menstruacyjny

            Szczególnie wrażliwe na dni cyklu miesięcznego są hormony płciowe. W zależności co chcemy sprawdzić, różne hormony badamy w różnej fazie cyklu. Hormony FSH i LH pozwalają ocenić wydolność jajników i wykonuje się je na początku cyklu miesiączkowego, w 3-5 dniu. Natomiast poziom progesteronu bada się zazwyczaj między 21 a 23 dniem cyklu. Dlatego warto skonsultować się ze swoim ginekologiem, a jeśli badania wykonujemy przed wizytą u lekarza, zapamiętać dzień cyklu, w którym były wykonywane badania. U kobiet okres nie wpływa znacząco na wyniki badań krwi. Rekomenduje się wykonanie badań przed lub po miesiączce, ze względu na delikatne wahania niektórych parametrów, natomiast jeśli poinformujemy lekarza o tym fakcie, uwzględni to w interpretacji wyników. Diagnosta może również umieścić taką notatkę na wyniku. W przypadku analizy ogólnej moczu wykonujemy ją przed lub po okresie z racji możliwości zanieczyszczenia moczu krwią miesiączkową.

Porównywanie wyników badań

             Nie należy porównywać wyników wykonywanych w różnych laboratoriach. Laboratoria pracują na sprzęcie od różnych producentów, stosują odmienne metody badawcze. Często wyniki wyrażane są w różnych jednostkach i mają inne zakresy referencyjne. Pamiętajmy o oznaczeniu badań, zwłaszcza hormonalnych w jednym laboratorium. Dzięki temu możliwe będzie porównanie wyników badań i monitorowanie zmian parametrów.

            Odpowiednie przygotowanie do badań jest kluczowe, aby uzyskać rzetelne i wiarygodne wyniki, które odzwierciedlą aktualny stan zdrowia, a nie chwilowe wahania. Zachowanie wyżej wymienionych zasad zaoszczędzi stresu wywołanego powstaniem odchyleń od normy, a lekarz poprawnie zinterpretuje nasze wyniki, szybciej postawi diagnozę i wprowadzi leczenie.

Źródła:
Próbki: od pacjenta do laboratorium. Wpływ zmienności przedanalitycznej na jakość wyników badań laboratoryjnych. Wydawca: MedPharm
https://www.onkol.kielce.pl/pl/dla-pacjenta/wplyw-przygotowania-pacjenta-na-wynik-badania-laboratoryjnego
https://www.csk.umed.pl/pacjent/przygotowanie-do-badan-laboratoryjnych/