dr Anna Kaczorowska
- Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie,
- Akademickie Centrum Terapii i Rozwoju Integralnego – Akademia Nauk Stosowanych Wincentego Pola w Lublinie,
- Centrum Innowacji Badań i Nauki
Nazwa sylwoterapia wywodzi się od łacińskiego słowa silva czyli las. Nazywana jest również lasoterapią, drzewoterapią czy drzewolecznictwem. To jedna z terapii naturalnych, kultywowana już w czasach starożytnego Rzymu. Uznawana jest za jedną z najbardziej relaksujących metod terapeutycznych. Jej istotą jest pobudzenie organizmu do samoleczenia poprzez przebywanie wśród drzew i krzewów korzystając z ich właściwości leczniczych. Dobroczynne działanie tych roślin wynika z wydzielania przez nie fitoncydów, które posiadają właściwości bakteriobójcze i przeciwgrzybiczne, ponadto jonizują powietrze, co wpływa korzystnie na układ oddechowy człowieka. W liściach, kwiatach, korze znajdują się substancje chemiczne, które mają działanie antyseptyczne, przeciwbólowe i przeciwzapalne. Również soki i olejki eteryczne poprawiają samopoczucie i dodają sił.
Najprostszą formą sylwoterapii jest spacer, podczas którego następuje kontakt z roślinnością. Podstawową techniką jest przytulanie drzew, obejmowanie ich przez ok. 15 minut. Inną techniką jest uważne siedzenie lub leżenie przy drzewie, słuchanie szelestu jego liści, obserwowanie kołysania gałęzi. Najlepsze działanie terapeutyczne ma kontakt rośliny z odkrytą częścią ciała – rękoma, stopami, czołem lub plecami, ponieważ w ten sposób dobroczynne substancje zawarte w korze, liściach, kwiatach i korzeniach mogą wniknąć do ludzkiego organizmu. Ważną rolę odgrywa też głęboki, lecz spokojny oddech dzięki któremu organizm może korzystać z olejków eterycznych zawartych w roślinach. Ponadto drzewa stymulują zmysły wzroku, słuchu, węchu czy dotyku a różnym ich gatunkom przypisuje się odziaływanie lecznicze jak np.: brzoza – działa uspokajająco, pobudza krążenie i łagodzi napięcie mięśniowe; sosna i świerk – mają korzystny wpływ na układ oddechowy; dąb i jesion – redukują stres, poprawiają koncentrację, wzmacniają psychikę; kasztanowiec – wspomaga leczenie bezsenności; lipa – stymuluje pracę układu oddechowego i krążenia, buk zwyczajny – poprawia koncentrację i humor, wierzba – działa przeciwbólowo oraz rozkurczowo, jarzębina – wpływa korzystnie na psychikę i pomaga w walce z nałogami itd. Znając działanie roślin możemy bardziej świadomie poddawać się sylwoterapii, wybierając odpowiednie dla siebie drzewa. Tego rodzaju szczegółowe zalecenia zakorzenione są w mądrości ludowej, choć jednocześnie nie są pozbawione podstaw naukowych. Poza wymienionymi, drzewa mają również właściwości wspierające zdrowie fizyczne, dzięki wykorzystaniu ich kory, korzeni, kwiatów, owoców czy liści. Poprzez kontakt z drzewami, krzewami swobodnie rosnącymi, zdrowymi, promieniującymi doskonałą równowagą poprawia się nasze zdrowie, do życia wraca harmonia. Szybciej wypoczywamy, a nasze umysły nabierają większego polotu. Dlatego warto nie tylko wypoczywać, ale również uczyć się wśród drzew, gdyż szybciej przyswajamy wiedzę, dłużej pamiętamy, jesteśmy spokojniejsi i bardziej pozytywnie nastawieni do świata. Doświadczamy głębi spokoju, jasności umysłu i pełnej koncentracji. Sylwoterapia jako forma medycyny alternatywnej ma swoje uzasadnienie w badaniach empirycznych, z których wynika, że jest ona wspierająca m.in. dla dzieci z zespołem Downa, fonofobią, osób z niepełnosprawnością intelektualną, a także przeciwdziała chorobom cywilizacyjnym.
Terapia lasem znana jest również jako „kąpiele leśne” forest bathing czy shinrinyoku. Są to terminy odnoszące się do spokojnego spaceru po lesie, podczas którego doświadczamy kontaktu z przyrodą, angażując w niego wszystkie swoje zmysły. Praktyka ta po raz pierwszy została poddana szczegółowej naukowej obserwacji w 1982 r. za sprawą japońskich i koreańskich naukowców. Dowiedli oni wówczas, że w wyniku czterdziestominutowych kąpieli leśnych, uczestnicy badania (w porównaniu z grupą kontrolną) czuli się pełni energii, a także obniżył się u nich poziom złości, stresu oraz zmęczenia, również na poziomie fizjologicznym, np. w postaci obniżonego stężenia kortyzolu w ślinie W latach 2004-2006 Ministerstwo Rolnictwa Leśnictwa i Rybołówstwa Japonii wdrożyło program badawczy pod nazwą „Therapeutic Effects of Forest Plan”, zakładający weryfikację efektów terapeutycznego wpływu lasu na zdrowie ludzi. Na program przeznaczono 4 mld dolarów. Koncepcja lasoterapii została dobrze przyjęta przez przedstawicieli medycyny konwencjonalnej, jako działania profilaktyczne, nie lecznicze.
W ramach „shinrinyoku” w Japonii powstało w sumie 31 ośrodków terapii lasem oraz 100 Leśnych Centrów Terapeutycznych. Ponadto zbudowano 48 ścieżek „leśnej terapii” rekomendowanych następnie przez Japońską Agencję Leśną. Według statystyk „ścieżki terapii lasem” w Japonii rocznie odwiedza prawie 5 mln ludzi. W ślad za Japonią rozwijając i pogłębiając ideę „shinrinyoku” w kolejnych latach podążyła Korea Południowa, a dalej kraje skandynawskie, Hiszpania, jak również Stany Zjednoczone.
Uważa się, że w warunkach polskich terapeutyczne działanie lasu „kąpiel leśna” może stać się elementem medycyny prewencyjnej. Według danych GUS, na powierzchni niemalże 9 mln ha lasów (GUS Leśnictwo 2016) stanowiących niemalże 29 % powierzchni kraju, największy udział posiadają siedliska boru świeżego oraz boru mieszanego świeżego, zajmujące odpowiednio, każde po ok. 25% całkowitej powierzchni lasów. Są to lasy (siedliska) szczególnie pożądane dla prozdrowotnych cech, czyli takie, które wg Krzymowskiej Kostrowickiej mają najwięcej walorów terapeutycznych.
Parametry klimatu leśnego i sposób ich oddziaływania na człowieka są głównie uzależnione od składu gatunkowego wszystkich poziomów lasu, jak też od warunków siedliskowych oraz od stopnia zadrzewienia i pokrycia koronami.
I tak np. typ siedliskowy lasu bór świeży ma duże walory lecznicze. Należą do nich: działanie uspokajające, obniżające ciśnienie krwi, przeciw bronchitowe, przeciwgruźlicze,
odkażające, przeciwastmatyczne, wzmacniające odporność organizmu. Czas minimalnego
pobytu dla uzyskania pożądanego efektu zdrowotnego to 1 godzina. Możliwe jest oddziaływanie negatywne tego drzewostanu u osób z niskim ciśnieniem oraz niedoczynnością tarczycy. Możliwy też jest też efekt obniżenia refleksu.
Z kolei bory mieszane łączą walory zdrowotne lasów iglastych i liściastych. Tonujące się wzajemne oddziaływanie gatunków drzew, powodują przyjazny bioklimat, nadający się dla wszystkich. Na działanie pozytywne tego drzewostanu składają się: działanie odkażające, wzmacniające odporność, przeciwbronchitowe, przeciwgruźlicze i obniżające ciśnienie. Czas minimalnego pobytu terapeutycznego dla uzyskania pożądanego efektu zdrowotnego to 1 godzina. Ze względu na zróżnicowanie oddziaływania zestawu gatunków drzew można uznać, że nie występują negatywne skutki.
Badania naukowców dowodzą, że leśne kąpiele podnoszą odporność organizmu, wpływają korzystnie na pracę układu naczyniowo-sercowego oraz nerwowego, a także na zmniejszenie stanów zapalnych w organizmie. Z obiektywnych badań psychologicznych wynika również, że leśne kąpiele skutkują niższym poziomem lęku, niepokoju, wrogości i depresji. Ponadto przyczyniają się do wzrostu życzliwości, a w subiektywnym odczuciu, badani deklarują, że po odbyciu spaceru w lesie czują się odprężeni, spokojni, zrelaksowani.
W ostatnich dziesięcioleciach w wyniku radykalnej zmiany sposobu rozumienia i doświadczania przyrody przez dzieci, zauważa się u wielu z nich zespół deficytu natury. Jest to termin ukuty przez Richarda Louv’a (2008). Badania kliniczne potwierdzają, że niedobór kontaktów z przyrodą koreluje z: hiperaktywnością, obniżoną sprawnością fizyczną, chorobami cywilizacyjnymi, trudnościami w regulacji emocji i koncentracji uwagi, podwyższonym poziomem stresu czy chorobami somatycznymi, takimi jak krótkowzroczność.
Kontakt z przyrodą, oprócz wcześniej wspomnianych walorów, które oferuje każdemu, kto wybierze się do lasu na spacer, bez względu na wiek, płeć, sprawność fizyczną czy poznawczą, ma dodatkową wartość dla dzieci i młodzieży. Jest dla nich unikalną przestrzenią sprzyjającą rozwojowi psychicznemu, m.in. poprzez dostarczanie polisensorycznych wrażeń, możliwości eksplorowania nieznanych terenów, bogactwo form zabaw i wyzwań, które dzięki wyobraźni, kreatywności oraz twórczości młodych ludzi mogą przyczyniać się do harmonijnego rozwoju poznawczego, emocjonalnego i społecznego.
Człowiek ma wrodzoną potrzebę poczucia wspólnoty ze światem przyrody. Związek z przyrodą jest ludziom potrzebny do prawidłowego rozwoju i sięga głęboko w naturę człowieka. Warto dokładać starań, aby uczynić przyrodę istotną wartością w życiu człowieka
na każdym etapie rozwoju. Korzyści z odnowienia pierwotnej bliskiej relacji człowieka i przyrody będą obopólne. Ludzie znajdą na powrót źródło regeneracji w kontakcie z naturą, a środowisko naturalne będzie zyskiwać uznanie jako godne ochrony i szacunku.
Las to najwłaściwsze miejsce do relaksu, fizycznego i psychicznego, odprężenia oraz odpoczynku w stanach ogólnego zmęczeniu zwłaszcza związanego z uciążliwością trybu życia. Szczególnie wskazane jest przebywanie w lesie po okresach o dużym napięciu nerwowym. Walory zdrowotne lasu należą do najczęściej poszukiwanych. Dlatego sylwoturystyka może przyczynić się do poprawy i zachowania zdrowia, poprzez redukcję negatywnych skutków rozwoju cywilizacji.
Piśmiennictwo:
Krzymowska Kostrowicka A. 1991. Oddziaływanie środowiska przyrodniczego na organizm
człowieka. Seria: Zarys geoekologii rekreacji. t. 1, Warszawa Wyd. Akapit-DTP.
Krzymowska Kostrowicka A. 1999. Geoekologia turystyki i wypoczynku. Wydawnictwo
naukowe PWN, Warszawa.
Kuleczka-Raszewska M. 2019. Ogrodoterapia. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
Li Q. 2012. An Interviev whit Forest Medicine and Shirnin Yoku, New York 2012.
Louv, R. 2008. Ostatnie dziecko lasu. Warszawa: Wydawnictwo Mamania.
Louv, R. 2016. Witamina N. Warszawa: Mamania.
Muszyński Z., Muszyński J. 2004. Zbiór owoców i grzybów a ochrona środowiska leśnego.
W: Pieńkos K. (red.), Problemy zrównoważonego rozwoju turystyki, rekreacji i sportu
w lasach, AWF, Warszawa.
Oh, B., Lee, K.J., Zaslawski, Ch., Yeung, A., Rosenthal, D., Larkey, L., Back, M. 2017. Health and well-being benefi ts of spending time in forest: Systematic review. Environmental Health and Preventive Medicine, 22(71).
Rojewska, E. 2022. Hortiterapia i inne formy kontaktu z przyrodą jako wsparcie wychowawcze w pandemijnych (i nie tylko) czasach. Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze, 609(4).
Rutkiewicz A. 2013. Leśne produkty turystyczne Puszczy Białowieskiej. Studia i Materiały
CEPL w Rogowie, 37 (4).
Rutkiewicz A., Hulewicz M.A. 2017. Leśny produkt turystyczny „Leczenie Lasem”. Studia i Materiały CEPL w Rogowie R. 19. Zeszyt 52/3.
Siemaszko, K., Jakubowska, M., Konarzewska, B. 2020. Shinrin-yoku i terapia lasem – przegląd literatury. Psychiatria, 17(3).
Szpakowski M.K., E. Dąbek. 2021. Pedagogiczne aspekty zarządzania organizacją Tom III. Wyd. Knowledge Innowation Center.
Tuszyńska L. 2018. Pedagogika zrównoważonego rozwoju z przyrodą w tle. Toruń:Wydawnictwo Adam Marszałek.
Zawadka-Pietrzak J. 2015. Forest Therapy jako forma turystyki zdrowotnej. Ekonomia i Środowisko, t.4.
