PAULINA MAZUREK
logopeda

W obecnych czasach większość z nas korzysta z wysokich technologii. Niemalże w każdym domu znajduje się telewizor, laptop, smartfon, czy tablet. Ludzie nie wyobrażają sobie codzienności bez tych sprzętów.  Dzięki nim nasze życie staje się łatwiejsze. Są źródłem wiedzy, podtrzymania kontaktów społecznych, dostarczają nam rozrywki, a także stanowią atrakcyjny sposób spędzania czasu zarówno dla osób dorosłych, jak i dla dzieci. Bardzo często rodzice wykorzystują wyżej wymienione sprzęty, aby zająć dziecko, czy go wyciszyć. Jest to nic innego, jak forma przekupstwa ze strony opiekunów. Niejednokrotnie słyszy się, jak rodzice, czy dziadkowie opowiadają o umiejętności korzystania swoich dzieci, wnuków z telefonu, czy komputera. Z pewnością nie zdają sobie sprawy z tego, jaki wpływ mają one na rozwój małego człowieka. Z badań przedstawionych przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę wynika, że ponad 40% rocznych i dwuletnich dzieci korzysta z tabletów lub smartfonów, a niemal 30% z nich używa urządzeń mobilnych codziennie lub prawie codziennie. Liczne badania wykazały, że im więcej czasu dziecko spędza z urządzeniem elektronicznym, tym większe jest ryzyko opóźnień w rozwoju mowy. Bardzo ważne jest to, że rozwój mózgu człowieka jest najintensywniejszy w pierwszych trzech latach życia. Należy zatem pamiętać o tym, że pozytywna stymulacja daje duże efekty.

Mózg zbudowany jest z dwóch półkul, z których każda ma swoje zadania. Lewa półkula mózgu nazywana jest językową, jest odpowiedzialna między innymi za odbiór i tworzenie języka, natomiast prawa półkula odpowiada za odbiór i przetwarzanie bodźców obrazowych, niejęzykowych. Współczesne dziecko, które jest otoczone mnogością obrazu, dźwięku pochodzącego z włączonego często przez cały dzień telewizora, radia, grających w tle interaktywnych zabawek, a także niejednokrotnie korzystającego ze smartfonów oraz tabletów stymulowane jest bodźcami prawopółkulowymi. Neurobiolodzy w swoich badaniach wykazują, że wysoka aktywność prawej półkuli zwalnia lub hamuje rozwój lewej półkuli mózgu odpowiedzialnej za uczenie się języka mówionego lub pisanego. Prawa półkula mózgu ogranicza prawidłowy rozwój lewej i w efekcie tego mowa rozwija się z opóźnieniem. Warto sobie uświadomić, że żadne urządzenie: smartfon, komputer, telewizor, ani program w nim oglądany nie zastąpi żywego słowa, które ma szansę zaistnieć w naturalnym kontakcie z drugim człowiekiem. Słowo, które dziecko odbiera za pomocą technologii, jest słowem biernym, nie pozwalającym na naturalny dialog, nie wymagają też od małego człowieka żadnego zaangażowania. Dziecko w takiej sytuacji jest jedynie odbiorcą. Dzieci w tym wieku potrzebują kontaktu z drugim człowiekiem, dzięki któremu będą mogły rozwijać swoje umiejętności poznawcze, motoryczne, językowe i społeczno-emocjonalne.

Ile czasu zatem małe dziecko może spędzać przed ekranem?

Amerykańska Akademia Pediatrii (AAP) i Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) opracowały zalecenia, dotyczące korzystania z mediów przez dzieci.

AAP sugeruje, aby dzieci do 2.roku życia w ogóle nie korzystały z urządzeń elektronicznych, takich jak: smartfon, telewizor, tablet, czy laptop.

Dzieci powyżej 2. roku życia mogą korzystać z wysokich technologii pod ścisłą kontrolą rodziców w wymiarze mniejszym niż godzina dziennie.

Dzieci w wieku od 2-5. roku życia powinny korzystać z mediów jedną godzinę dziennie. Istotne jest również, aby rodzic towarzyszył swojemu dziecku w oglądaniu różnych treści, a także pomagał mu w zrozumieniu tego, co widzi.

Dzieci między 5-12. rokiem życia mogą korzystać z urządzeń elektronicznych maksymalnie dwie godziny dziennie.

Zbyt wczesne i częste korzystanie przez dzieci z urządzeń cyfrowych może być bardzo szkodliwe. Przyczynia się ono do nadmiernego pobudzenia układu nerwowego u dzieci, szczególnie tych będących w młodszym wieku.

Jakie konsekwencje niesie za sobą zbyt wczesne korzystanie z urządzeń elektronicznych?

Dzieci poniżej 3. roku życia nie czerpią żadnych korzyści z korzystania z urządzeń cyfrowych. Ich nadużywanie prowadzi do negatywnych konsekwencji, jakimi są:

– zwolnienie przebiegu rozwoju intelektualnego

– opóźniony rozwój mowy lub brak nabywania systemu językowego

– brak koncentracji uwagi

– problemy z rozumieniem

– trudności w rozumieniu emocji

– zaburzenia kształtowania się umiejętności społecznych

– nadpobudliwość

– obniżenie sprawności motorycznej

– pogorszenie jakości snu

Telewizor –  ciągły towarzysz

W ostatnim czasie słyszy się, że już nawet niemowlęta czy kilkulatki spędzają dużo czasu korzystając z wysokich technologii, bawią się przy włączonym w tle telewizorze albo jedzą posiłek przed ekranem tv/smartfonem. Zjawisko uzależnienia dzieci od ekranu zdaniem wielu specjalistów jest bardzo powszechne.

Często spotykamy się z sytuacja, w której to rodzice lub dziadkowie włączają dziecku telewizor lub dają smartfon, aby zjadło posiłek. Oglądanie telewizji podczas spożywania posiłków jest zahamowaniem interakcji werbalnych między dzieckiem, a jego opiekunem. Podczas jednoczesnego oglądania telewizji i jedzenia mózg dziecka jest rozproszony, dziecko nie skupia się na smaku jedzonego posiłku. Posiłki w takiej sytuacji spożywane są przez dziecko bez umiaru, gdyż uwaga dziecka skupiona jest na treściach przedstawionych na ekranie. Dziecko szybko przyzwyczaja się do jedzenia i oglądania bajek jednocześnie. Wiąże się to z tym, że w późniejszym czasie nie chcą jeść bez włączonego telewizora i wpada w złość. Należy zatem pamiętać, aby nie traktować urządzeń cyfrowych jako formy nagrody, kary lub sposobu na uspokojenie.

Kolejną niepokojącą sytuacją, której należy unikać jest zabawa dziecka przy grającym w tle telewizorze. Włączony odbiornik zakłóca dziecku zabawę. Zabawa jest ważnym elementem, który wpływa na rozwój poznawczy i społeczny dziecka. Gdy dziecko bawi się w towarzystwie telewizora słyszy głośne dźwięki, które przyciągają jego uwagę. Prowadzi to do tego, że dziecko odciąga swoją uwagę od zabawy, czy interakcji z rodzicem. Rodzice podczas słuchania odbiornika tv wypowiadają mniej słów w stosunku do swoich pociech, są mniej zaangażowani w to, co robią aktualnie ich dzieci. Dlatego też ważne jest, aby wyłączać telewizor, gdy nikt go nie ogląda. Dzięki temu dziecku, jak i rodzicowi łatwiej będzie skupić swoją uwagę na innych czynnościach, np. zabawie, czy rozmowie.

W świcie gier

Rozmawiając z dziećmi w wieku przedszkolnym można usłyszeć, że są dobrze zorientowani w grach komputerowych, którym poświęcają dużo czasu. Musimy mieć również świadomość jak łatwo i szybko komputer może uzależnić. Używanie klawiatury, czy myszki negatywnie wpływa na rozwój sprawności dłoni i palców. Utrudnia też zapamiętywanie kształtu liter oraz prawidłowego kierunku ich kreślenia. Może stać się przeszkodą w rozwoju kreatywnych i analitycznych zdolności dzieci. Podczas gry w mózgu wydziela się neuroprzekaźnik (dopamina), dzięki któremu dziecko odczuwa chwilową przyjemność. Z chwilą zakończenia gry pojawia się niezadowolenie, gdyż potrzeba nie została zaspokojona. Dziecko chce grać z każdym dniem więcej i więcej. Nawet, gdy odejdzie od komputera „gra jeszcze w głowie”. Warto również zapamiętać, że jeszcze dwie godziny po wyłączeniu gry komputerowej pola czołowe są nieaktywne, co całkowicie uniemożliwia uczenie się.

O czym należy pamiętać?

 Świadomość rodziców związana z zagrożeniami, które czyhają na użytkowników nowoczesnych technologii winna wzrastać. Nie chodzi oczywiście o to, aby nie korzystać i pozbyć się takich urządzeń z domu, ale o zdrową kontrolę dziecka i jego korzystania z owych sprzętów. Warto zatem ustalić z domownikami pewne zasady, które pozwolą rozsądnie korzystać ze smartfonów, tv, komputera, czy tabletu. Istotne jest zatem, aby:

– ograniczyć czas przebywania przed ekranem

– zrezygnować z urządzeń elektronicznych na rzecz innych przyjemności

– nie korzystać z ekranów przed snem

– kontrolować aktywność małych użytkowników w sieci

– pamiętać, aby wyłączać je i odkładać w ustronne miejsce

Reasumując należy podkreślić, ,że  istotną rolę w przyswajaniu języka przez dziecko odgrywają interakcje międzyludzkie. Oglądanie bajek, grające zabawki, słuchani radia itp. nie są w stanie zastąpić relacji z rodzicami, dziadkami, czy rówieśnikami. Korzystanie z najnowszych technologii nie przyczyni się do rozwoju umiejętności językowych u dziecka.

Wysokie technologie są nieodłącznym elementem naszego życia, tak więc zadaniem osób dorosłych jest uczenie dzieci od najmłodszych lat zdrowych nawyków korzystania z urządzeń cyfrowych.

Bibliografia:

1.Cieszyńska – Rożek J., „Wpływ wysokich technologii na rozwój poznawczy dzieci w wieku      

   niemowlęcym i poniemowlęcym”.

2.Rybka M., „Urządzenia cyfrowe a rozwój mowy dziecka’’.

3. Sindrewicz K., „Dzieciństwo w cyfrowym świecie. O wpływie wysokich technologii na rozwój

     i komunikację dziecka”.

4. Spitzer M., Cyfrowa demencja. W jaki sposób pozbawiamy rozumu siebie i swoje dzieci, przeł. A.

     Lipiński, Wydawnictwo Dobra Literatura, Słupsk 2013.

5. https://www.who.int/news-room/detail/24-04-2019-to-grow-up-healthy-children-need-to-sit-less-

    and-play-more?fbclid=IwAR2NQrOv6nqPfoHqEg9olR_4i5zoSjdZfn1Oti4Nq5vZUIgiI8444WhAk1c 

    (dostęp z dn. 7 lutego 2024 r.)