MAGDALENA NIEŚPIAŁOWSKA

specjalista medycznej diagnostyki laboratoryjnej

Prawidłowe funkcjonowanie organizmu polega na ścisłej współpracy wszystkich narządów wewnętrznych, układu mięśniowego, kostnego, nerwowego a także skóry.W tej bardzo skomplikowanej „maszynie” hormony odgrywają istotną rolę – ściśle współpracując ze sobą, regulują pracę niemal wszystkich narządów.

W ciągu całego życia gospodarka ta ulega dynamicznym zmianom, lecz przez cały czas zapewnia ciągłość przemian metabolicznych. W organizmie kobiety najistotniejszą rolę odgrywają „kobiece” hormony wytwarzane przez jajniki – estrogeny i progesteron. Ich stężenie ściśle zależy od fazy cyklu owulacyjnego.

Progesteron jest hormonem odpowiedzialnym za przygotowanie błony śluzowej macicy do zagnieżdżenia się zarodka, a podczas ciąży odpowiada za jej utrzymanie. Jeśli w ciągu cyklu nie dojdzie do zapłodnienia – stężenie progesteronu obniża się, skutkiem czego jest menstruacja. Estrogeny z kolei są hormonami młodości i piękności. Wpływają na prawidłowe funkcjonowanie narządów płciowych, ale nie tylko – zapewniają elastyczność tkanek, w tym skóry, chronią przed osteoporozą, zapewniają „kobiece kształty”, przyspieszają metabolizm. Estrogeny wywierają również szerokie działania pozareprodukcyjne dzięki odpowiednim receptorom rozmieszczonym w większości narządów i tkanek. Znajdują się one w macicy, przysadce mózgowej, nadnerczach, nerkach, jajnikach i w tkance płucnej. Receptory dla estrogenów występują również w mózgu, kościach, gruczole tarczowym i trzustce. Estrogeny wpływają na funkcję śledziony, przewodu pokarmowego i pęcherza moczowego.

Synteza hormonów płciowych (głównie estrogenów) jest regulowana przez przysadkę mózgową produkującą dwa hormony tropowe: lutropinę – LH i folitropinę – FSH.

LH przez działanie na jajniki prowadzi do pękania pęcherzyków Graafa, umożliwiając tym samym owulację oraz pobudzając je do uwalniania progesteronu i estrogenów. LH pełni bardzo istotną funkcję nie tylko u kobiet, ale i mężczyzn – pobudzając jądra do spermatogenezy. Poziom tego hormonu w surowicy krwi lub w moczu u kobiet jest uzależniony od wieku i fazy cyklu, a jego poziom wzrasta w okresie przekwitania. Po okresie menopauzy wynosi zazwyczaj 42- 188 IU/l.

FSH ma ogromny wpływ na płodność nie tylko kobiety, ale i mężczyzny (wzmaga produkcję plemników). To on reguluje proces dojrzewania w jajnikach pęcherzyków Graafa. Poziom FSH w surowicy lub moczu jest ściśle związany z cyklem miesiączkowym – wzrasta, kiedy kobieta wchodzi w okres okołomenopauzalny. Po menopauzie poziom tego hormonu wynosi zazwyczaj >30 IU/l.

Jak zatem wyglądają zmiany hormonalne w okresie menopauzy?

Naturalnie menopauza jest to ostatnie krwawienie miesięczne, po którym przez 12 miesięcy nie występuje już miesiączka, przy czym nie obserwuje się żadnych zmian patologicznych tego stanu (definicja wg WHO). Fizjologicznie menopauza pojawia się u kobiet około 50. r.ż. Za nieprawidłowe uznaje się występowanie menopauzy przed 40. lub powyżej 60 r.ż. Wygaśnięcie czynności jajników po okresie menopauzy jest naturalnym, genetycznie uwarunkowanym procesem fizjologicznym kończącym okres rozrodczy u kobiety. W związku z wydłużającym się trwaniem ludzkiego życia czas wystąpienia menopauzy jest wskaźnikiem wykorzystywanym w planowaniu polityki zdrowotnej oraz w programach ochrony zdrowia. Wobec tego średni wiek menopauzy jest więc nie tylko wyznacznikiem fizjologicznego starzenia się organizmu kobiety, lecz także wyznacznikiem zdrowia populacji. Pierwsze sygnały zwiastujące zbliżający się okres przekwitania można zauważyć, obserwując cykl miesięczny. Wydłużanie, skracanie lub zmiana obfitości krwawień miesięcznych są wynikiem zmieniającej się gospodarki hormonalnej. Stopniowo wygasa czynność jajników, co może trwać nawet kilka lat. Dodatkowo pojawiają się inne symptomy nazywane objawami „wypadowymi”, np.: zimne poty, uderzenia gorąca, utrata jędrności skóry, wahania nastroju, zaburzenia snu, czy zawroty głowy. Konsekwencją zmian hormonalnych, polegających na obniżeniu poziomu estrogenów u kobiet w okresie menopauzy, jest tzw. „menopauzalny zespół metaboliczny”, charakteryzujący się przede wszystkim zwiększoną częstością epizodów sercowo- naczyniowych, nadciśnienia, cukrzycy, osteoporozy, depresji, nasilonej miażdżycy i powikłań zakrzepowo-zatorowych.

Na podstawie objawów nie zawsze można stwierdzić, czy kobieta weszła w fazę przekwitania, czy jeszcze nie. Badanie poziomu hormonów mogą być pomocne w rozpoznaniu tego stanu. Obniżenie się poziomu estradiolu, który wchodzi w skład estrogenów, jest związany z licznymi niepożądanymi objawami charakterystycznymi dla okresu przekwitania. Hormon ten odpowiada bowiem nie tylko za popęd seksualny, ale także dba o dobrą przemianę materii, tempo kostnienia chrząstek nasadowych kości długich, zwiększa ukrwienie serca, zmniejsza ciśnienie, ujędrnia skórę. Po okresie menopauzy jego poziom wynosi <20 pg/ml. Niski poziom estradiolu nie zawsze świadczy o klimakterium. Może też wynikać z niepłodności, anoreksji, osteoporozy czy zespołu policystycznych jajników. W okresie menopauzy niedobór progesteronu jest odpowiedzialny za wahania nastroju, stany depresyjne, problemy z żyłami. Spadek poziomu progesteronu powoduje zatrzymanie wody w organizmie, stąd panie w okresie menopauzy skarżą się na to, że wyglądają grubo. W okresie menopauzy poziom progesteronu wynosi 0,07-1,25 ng/ml.

Laboratoria diagnostyczne wychodzą naprzeciw oczekiwaniom kobiet, oferując pełen pakiet badań laboratoryjnych dla kobiet dojrzałych. Wśród nich znajdują się badania poziomu hormonów przysadkowych (FSH i LH) oraz hormonów płciowych (estradiol i progesteron), które najlepiej wykonać pomiędzy 3. a 5. dniem cyklu miesiączkowego. Badanie poziomu progesteronu najlepiej wykonać około 21. dnia cyklu.

Do innych ważnych hormonów, które warto kontrolować w okresie menopauzy, zaliczamy hormony tarczycy: TSH, fT3 i fT4, informujące o ogólnym stanie metabolizmu w organizmie.

Poza hormonalnymi badaniami warto ocenić profil lipidowy, w skład którego wchodzą następujące badania: cholesterol całkowity, trójglicerydy, frakcje dobrego i złego cholesterolu (HDL i LDL). Z uwagi na fakt, iż z wiekiem wzrasta ryzyko rozwoju cukrzycy typu II, zaleca się regularne kontrolowanie poziomu glukozy. Poza tym warto wykonać poziom wapnia i fosforu we krwi, celem oceny stanu gospodarki kostnej. Zaleca się także kontrolę pracy nerek przez wykonanie poziomu kreatyniny, mocznika, poziomu elektrolitów oraz badania ogólnego moczu. Nie należy zapominać o podstawowych badaniach, takich jak morfologia krwi i OB, które są niezbędnym uzupełnieniem całej diagnostyki.

Mając świadomość tego, iż dobry stan zdrowia jest niezbędny do w pełni aktywnego uczestnictwa w życiu, realizacji zamierzonych planów i celów, warto regularnie poddawać się badaniom profilaktycznym, które oprócz badania krwi powinny obejmować mammografię, czy wizytę u lekarza ginekologa.