Lato, czas wakacji, wyjazdy i spotkania towarzyskie sprzyjają sięganiu po różnego rodzaju środki psychoaktywne, wpływające bezpośrednio na funkcje mózgu i powodujące zmiany samopoczucia, nastroju oraz zmiany w odbieraniu rzeczywistości. Do grupy substancji psychoaktywnych zaliczamy różnego rodzaju narkotyki, dopalacze, alkohol i wiele leków przeciwdepresyjnych, przeciwpsychotycznych, uspokajających, nasennych itp.

mgr MAGDALENA NIEŚPIAŁOWSKA

specjalista medycznej diagnostyki laboratoryjnej

Obecnie coraz większym zagrożeniem stają się tzw. „nowe narkotyki” potocznie zwane dopalaczami, które jeszcze nie znajdują się na liście środków kontrolowanych przez ustawę o przeciwdziałaniu narkomanii. Zażycie ich ma na celu wywołanie efektu jak najbardziej zbliżonego do nielegalnych środków narkotycznych. Tego typu środki produkowane są najczęściej po to, by ominąć obowiązujące zakazy produkcji i rozprowadzania narkotyków.

Skład chemiczny dopalaczy ulega ciągłym zmianom. Producenci nie podają też pełnego składu substancji, które noszą różne ciekawe nazwy handlowe, np. motylek, młotek, kryształ, mocarz… Produkty takie są często sprzedawane w specjalnych sklepach lub internecie jako produkty kolekcjonerskie, co zdecydowanie wymyka się spod kontroli ustawy. Najczęściej stosowanym rodzajem dopalaczy w Polsce są środki typu „spice” występujące w postaci suszu i mieszanek roślinnych. Główny składnik dopalaczy to BZN (benzylopiperazyna), która wykazuje działanie podobne do amfetaminy. Dopalacze można podzielić na 3 główne grupy:

• Środki pochodzenia roślinnego, typu „spice” przybierające postać suszu lub kadzidełka. Te zazwyczaj spala się jak tytoń lub tak jak kadzidełka. Mają one powodować efekty zbliżone do palenia marihuany czy opium. Czasami preparaty te bywają wzmacniane syntetycznymi kannabinoidami.
• Środki pochodzenia syntetycznego, sprzedawane w formie tabletek (party pills) lub proszków w torebkach, o działaniu zbliżonym do opioidów, halucynogenów i innych środków narkotycznych.
• Najmniej popularne są środki syntetyczne zawierające jedną konkretną substancję, która nie znajduje się na liście zakazanych, sprzedawane w postaci znaczków do lizania, małych pigułek i w innych formach.

Przygoda z dopalaczami najczęściej rozpoczyna się niewinnie – od chęci spróbowania, dostosowania się do grupy bawiących się rówieśników, po przypadkowe lub celowe podanie takiej substancji w drinku czy innym napoju. Po dopalacze sięgają zazwyczaj młodzi ludzie w celu wprowadzenia się w stan euforii lub błogości oraz poprawy kondycji seksualnej i fizycznej. Dopalacze są wyjątkowo niebezpiecznymi używkami, mającymi negatywny wpływ na zdrowie, zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Powodują uzależnienie i zniekształcenie otaczającej rzeczywistości, czyli tzw. halucynacje. Stosowanie ich często doprowadza do depresji i konieczności leczenia w oddziałach terapii uzależnień. Niejednokrotnie w mediach podawano informacje o śmiertelnych skutkach stosowania tego typu używek. Innym działaniem dopalaczy może być delirium, czyli stan dezorientacji, polegający na utracie kontaktu z rzeczywistością, odczuwaniu lęku lub złości, mówieniu bezsensownych rzeczy. Delirium może się pojawić nawet po pierwszym zażyciu środków tego typu. Efekty działania dopalaczy nie są jeszcze do końca zbadane. Ich skład wielokrotnie ulegał zmianie, dlatego każdy z zastosowanych środków może wykazywać inne objawy w zależności od zastosowanej dawki i wrażliwości organizmu. Pewne jest tylko to, iż stanowią one realne zagrożenie. Do działań niepożądanych dopalaczy należą: nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, bóle i zawroty głowy, nadmierna senność lub bezsenność, ataki szału lub lęku, drgawki, urojenia, nadmierna potliwość, problemy z oddychaniem, wysoka gorączka. Większość dopalaczy zawiera silnie stymulującą substancję, która obciąża układ krążenia, powodując podwyższenie ciśnienia krwi i przyspieszenie rytmu serca, dlatego też ich stosowanie może doprowadzić do jego uszkodzenia, problemów z oddychaniem i krążeniem krwi.

Jedno jest pewne – wszystkie dopalacze stanowią istotne zagrożenie dla życia. Lista niepożądanych objawów po zażyciu tych substancji jest bardzo długa. Mogą uszkodzić praktycznie każdy narząd. Ich toksyczność jest zróżnicowana, zależy od rodzaju dopalacza, zawartości w nim substancji toksycznych, wieku, wagi osoby przyjmującej, a także od stanu zdrowia organizmu. Do zatruć dopalaczami dochodzi najczęściej w połączeniu ich z alkoholem, lekami czy innymi narkotykami, co zdecydowanie zwiększa ryzyko poważnych powikłań. Do najpoważniejszych objawów zatrucia, stanowiących zagrożenie życia można zaliczyć zawał serca, udar mózgu, stany agresji, które mogą zakończyć się próbą samobójczą lub zabójstwa, wynikające z nadmiernej agresji czy halucynacji, śpiączka, niewydolność nerek i wątroby.

Istotnym problemem jest diagnostyka zatruć substancjami kryjącymi się pod wspólną nazwą dopalacze. Substancje te są często niewykrywalne rutynowymi testami laboratoryjnymi, co zdecydowanie utrudnia szybką pomoc poszkodowanemu.

W 2018 r. Główny Inspektorat Sanitarny (GIS) opublikował listę „TOP 10”, czyli – 10 najczęściej identyfikowanych substancji w „ nowych narkotykach”. Chemicznie można je zakwalifikować do 4 grup: syntetyczne katynony (substancje o działaniu psychostymulującym podobnym do kokainy czy amfetaminy. Mogą one powodować zaburzenia układu krążenia oraz halucynacje wzrokowe i słuchowe); syntetyczne kannabinoidy (imitujące działanie marihuany czy haszyszu. Mogą powodować ostre objawy psychotyczne oraz trwałe zmiany w centralnym układzie nerwowym); syntetyczne opioidy (substancje o działaniu psychodepresyjnym, silniejsze od heroiny. Ich użycie powoduje zwolnienie akcji serca, zaburzenia świadomości i oddychania, a w końcu zahamowanie ośrodka oddechowego i śmierć); oraz benzodiazepiny (leki wykazujące działanie uspokajające, przeciwlękowe, nasenne lub przeciwdrgawkowe).

Jak wynika z raportu GIS „Nowe narkotyki w Polsce w 2017 –2018 r.”, po tego rodzaju środki najczęściej sięgają ludzie młodzi pomiędzy 13. a 24. rokiem życia. W skali kraju największy wskaźnik zatruć odnotowano w województwach łódzkim, śląskim, lubuskim i lubelskim, a największy odsetek zatruć tymi środkami odnotowuje się w miesiącach letnich, od czerwca do września.

Rynek nowych narkotyków nieustannie się zmienia, co wymaga od państwa szybkiej zmiany regulacji prawnych, a od rodziców – wzmożonej czujności, poświęcania uwagi młodzieży w trudnym okresie dojrzewania i osiągania pełnoletności oraz zdolności do szybkiego reagowania na zagrożenia.