JAROSŁAW GUSTAW farmaceuta

Pochodzi od łacińskiego schizma i phrenos, co oznacza rozszczepienie umysłu, które jest błędnie kojarzone z rozdwojeniem osobowości. Po raz pierwszy terminu schizofrenia użył szwajcarski psychiatra Paul Bleuler w 1913 r. Wcześniej używano określenia otępienie wczesne lub autyzm.

Opisem objawów choroby zajmował się również Wilhelm Magnus Georg Kraepelin. Obecnie dla całego kompleksu objawów przyjęto nazwę schizofrenia lub choroba Bleulera. Schizofrenia jest jedną z najcięższych, powodujących największą destrukcję osobowości chorób psychicznych. Niejasność etiologii, ciężkość objawów i niespodziewany początek jej wystąpienia powoduje dodatkowy lęk przed zachorowaniem, a samemu schorzeniu dodaje pewną tajemniczość. Słysząc o przypadkach występowania i obserwując objawy u pacjentów w swoim otoczeniu zastanawiamy się, czy można było zapobiec ich wystąpieniu i jakie jest ryzyko dla nas i naszych bliskich. Niestety, brakuje jasnej etiologii wystąpienia choroby, a za podejrzewane przyczyny należy wymienić:

Czynniki okołoporodowe, takie jak:

• Niedotlenienie płodu w trakcie porodu,
• Infekcje wirusowe i / lub zatrucie toksynami występujące u matki, które mają wpływ na rozwijający się płód i jego układ nerwowy.

Czynniki genetyczne

Schizofrenia może być wynikiem procesów neurorozwojowych. Jego częścią jest niszczenie niepotrzebnych synaps aksonów i dendrytów. Proces ten występuje w wieku młodzieńczym, kiedy dochodzi do wyłączenia poszczególnych aksonów i dendrytów, najintensywniej dochodzi do niego w wieku pomiędzy 12. a 20. rokiem życia. Za jego prawidłowy przebieg odpowiadają geny. Czynniki genetyczne warunkują ryzyko wystąpienia schizofrenii szczególnie w I stopniu pokrewieństwa, kiedy ryzyko rośnie dziesięciokrotnie. W rodzinach, w których oboje rodziców choruje, prawdopodobieństwo wystąpienia u dzieci wynosi 46%.

Czynniki środowiskowe i psychospołeczne

Wpływ na rozwój schizofrenii mają stresory środowiskowe, takie jak: patologiczne warunki panujące w rodzinie, traumatyczne przeżycia w okresie młodzieńczym, zmiana środowiska, przyjmowane środki psychoaktywne. Warunki środowiskowe mogą być czynnikami spustowymi u osób predysponowanych do wystąpienia pierwszego epizodu psychotycznego i dalszego rozwoju choroby.

Objawy

Schizofrenia ma różne oblicza, w których może wystąpić jeden lub wiele epizodów z częściową lub pełną remisją. Objawy można podzielić na pozytywne, negatywne i zaburzenie procesów poznawczych.

Objawy pozytywne, czyli wytwórcze

omamy słuchowe, wzrokowe, węchowe. Osoba chora słyszy, odczuwa, widzi rzeczy, których nie ma. Słyszy głosy, które komentują jego zachowanie lub nakazują mu coś zrobić. Czuje nieprzyjemne lub pozytywne zapachy związane z sytuacjami, których nie ma.

Urojenia

• Prześladowcze,
• Odczuwanie zewnętrznego wpływu na ciało, psychikę, wpływu chorego na jego otoczenie i innych ludzi,
• Ksobne — dopatrywanie się związku między realnymi faktami a osobą chorego.

Objawy katatoniczne

Spowolnienie ruchowe lub nagłe pobudzenie (nagłe, gwałtowne ruchy).

Rodzaje schizofrenii

• Schizofrenia paranoidalna Dominują objawy wytwórcze, urojenia i omamy. Występują w sposób trwały.
• Schizofrenia prosta Brak objawów wytwórczych, natomiast występuje obniżenie się jakości życia i sposobu funkcjonowania, izolacja społeczna, utrata celów i brak zainteresowania. Zdecydowana przewaga objawów afektywnych.
• Schizofrenia hebefreniczna Dezorganizacja w myśleniu i mowie, nasilone urojenia, nieprzewidywalne zachowania, izolowanie się od społeczeństwa, skurcze mięśni, zmienność emocjonalna, omamy słuchowe.
• Schizofrenia rezydualna Po ustaniu symptomów wytwórczych często pozostają objawy rezydualne, takie jak zaburzenia myślenia, spowolnienie ruchowe, apatia, brak uczuciowości, niedbały wygląd.

Leczenie

W zależności od rodzaju choroby, jej fazy i obciążenia pacjenta innymi schorzeniami dobieramy farmakoterapię. Tak jak i w innych schorzeniach psychicznych farmakoterapia to tylko połowa sukcesu.

Pełne leczenie powinno zawierać:

• Psychoterapię zazwyczaj behawioralno-poznawczą, by pacjent sam zauważył błędy w postrzeganiu otaczającego go świata. Może być ona prowadzona zarówno w grupie, jak i indywidualnie. Ponieważ choroba dotyczy również rodziny, może ona brać udział w terapii. Rodzina i pacjent powinni być również edukowani o chorobie i jej rozwoju, jak również o objawach predykcyjnych i sposobie radzenia sobie w różnych sytuacjach.
• Terapia zajęciowa, rysunek, muzykoterapia, trening umiejętności społecznych.

Farmakoterapia

W zależności od stanu psychicznego pacjenta i fazy choroby lekarz stosuje:

• leki przeciwpsychotyczne,
• leki przeciwlękowe,
• leki uspokajające,
• leki przeciwdepresyjne,
• stabilizatory nastroju.

Podstawą leczenia schizofrenii są leki przeciwpsychotyczne. Ponieważ przyczyną powstawania zaburzeń psychotycznych są nieprawidłowości w przekaźnictwie dopaminergicznym, są to antagoniści receptorów dopaminergicznych (D2, D3).

Leki przeciwpsychotyczne I generacji

Pochodne fenotiazyny

• Chloropromazyna
• Promazyna

Należą do najbardziej popularnych dawniej leków na schizofrenię, z dużą skutecznością antypsychotyczną.

Pochodne tioksantenu

• Chlorprotyksen
• Flupentyksol
• Flurprotiksen

Rzadziej stosowane w leczeniu schizofrenii mają duży potencjał w leczeniu lęku i zaburzeń snu.

Pochodne butyrofenonu

• Haloperydol
• Trifluperydol

Bardzo silne działanie przeciwpsychotyczne zależne od dawki. Stosowane w ostrych stanach.

Leki przeciwpsychotyczne I generacji mimo swojej skuteczności mają niestety wiele działań niepożądanych, do których należą, drżenia pozapiramidowe EPS, suchość w ustach, niekorzystne działanie na układ sercowo-naczyniowy, jak też ogólnie zła tolerancja. Istnieje również problem z pacjentami stosującymi ww. leki od dłuższego czasu (pacjenci z wieloletnią historią choroby) bardzo ciężko ich przestawić na leki nowej II generacji, które mają mniej działań ubocznych.

Atypowe leki przeciwpsychotyczne II generacji

Leki te dały nowe możliwości w leczeniu ciężkich zaburzeń psychicznych, takich jak schizofrenia. Mają zdecydowanie lepszy profil bezpieczeństwa, jak również działanie wieloreceptorowe pozwalające leczyć zarówno objawy wytwórcze jak i negatywne i poprawiać funkcje poznawcze. Leki te w sposób bardziej kompatybilny można dostosowywać do konkretnego pacjenta i personalizować terapię.

Leki atypowe II generacji dostępne na rynku polskim

• Amisulpryd Lek, który w większych dawkach działa silnie przeciwpsychotycznie blokuje przewodnictwo dopaminergiczne w układzie limbicznym. Zmniejszenie dawki z kolei odblokowuje ścieżki dopaminergiczne, co powoduje tak zwane odhamowanie. Może być stosowany zarówno w fazie pozytywnej, jak i negatywnej. Odpowiednia ilość dopaminy pomaga w fazie z obniżonym nastrojem.
• Arypiprazol Jedna z ciekawszych cząsteczek stosowanych szeroko w leczeniu schizofrenii. Częściowy antagonista receptorów dopaminergicznych i serotoninergicznych. Jeśli jest zbyt dużo dopaminy, blokuje receptory dopaminergiczne, jeśli zbyt mało — odblokowuje je. Z uwagi na częściowy agonizm w układzie serotoninergicznym ma działanie przeciwdepresyjne i przeciwlękowe. Działanie zależne od dawki — 15 mg działanie, przeciwpsychotyczne i przeciwdepresyjne, jak również aktywizujące. 30 mg silne działanie przeciwpsychotyczne. Bywa również dodawany do terapii innymi lekami przeciwpsychotycznymi by ograniczyć ich działania uboczne, takie jak hiperprolaktynemia, przyrost masy ciała, nadmierna sedacja. Jedyne działanie uboczne to akatyzja.
• Klozapina Silny antagonista receptorów dopaminergicznych D1 — D5, jak również agonista receptorów serotoninergicznych dzięki czemu działa również w obszarze objawów negatywnych. Jest jednym z silniej działających leków przeciwpsychotycznych. Stosowany w leczeniu lekoopornej schizofrenii, gdy stosowano wcześniej co najmniej dwa leki i nie przyniosło to efektu terapeutycznego.
• Kwetiapina Jedna z ciekawszych cząsteczek w leczeniu zaburzeń psychicznych z działaniem zależnym od dawki. Z uwagi na krótki okres półtrwania podawany jest zwykle w formie tabletek o przedłużonym uwalnianiu. Działanie — dawka 25-100 mg nasenne i przeciwlękowe, 150-300 mg działanie przeciwdepresyjne, 600-800 mg działanie przeciwpsychotyczne. W leczeniu schizofrenii stosowana jest dawka 600-800 mg.
• Olanzepina Obecnie najczęściej stosowany lek w leczeniu schizofrenii w Polsce. Działanie wieloreceptorowe, silne na układ dopaminergiczny, jak też serotoninergiczny — działanie przeciwlękowe. Działa również na receptory muskarynowe, adrenergiczne i histaminowe — działanie sedacyjne i przeciwlękowe. Istotnymi działaniami ubocznymi są przyrost masy ciała i pogorszenie profilu lipidowego. Duża skuteczność w objawach pozytywnych mniejsza w negatywnych.
• Rysperydon Silnie blokuje receptory D2 układu dopaminergicznego i 5HT2 układu serotonergicznego. Dzięki temu działa silnie przeciwpsychotycznie i przeciwlękowo. Do istotnego działania ubocznego należy hyperprolaktynemia. ƒ Paliperydon Silny bloker receptorów D2 i 5HT2, jak również receptorów adrenergicznych. Z tego wynika jego silne działanie przeciwpsychotyczne i uspokajające.
• Zyprazydon Lek działający na wielu poziomach w UN, blokujący receptory dopaminergiczne (D1 — D5), jak też serotoninergiczne 5HT2 — działanie przeciwpsychotyczne i przeciwlękowe. Ma wpływ również na receptory układu adrenergicznego i histaminowego — działanie sedacyjne i przeciwlękowe. Zwiększa również poziom serotoniny i noradrenaliny przez blokowanie ich wychwytu zwrotnego — działanie przeciwdepresyjne. Lek szczególnie skuteczny u pacjentów z przewagą objawów negatywnych i depresji.

Podsumowując

Nowoczesna farmakoterapia z użyciem leków II eneracji daje możliwość powrotu większości pacjentów do normalnego życia, pracy i rodziny. Schizofrenia może być dobrze kontrolowana pod warunkiem podawania leków w sposób ciągły bez przerw, które mogą doprowadzić do nawrotów choroby. Pacjent powinien być pod stałą kontrolą lekarza już do końca życia. W razie konieczności można stosować iniekcje o przedłużonym uwalnianiu, które podaje się raz na miesiąc: arypiprazol, risperydon.