PAULINA MAZUREK
logopeda
Przyczyny wad wymowy u dzieci
Wady wymowy mogą rozwinąć się na każdym etapie życia i mają związek m.in. z ogólnym stanem zdrowia aparatu mowy. Podczas pierwszej wizyty pacjenta w gabinecie logopedycznym logopeda na samym początku stara się znaleźć przyczynę nieprawidłowej artykulacji, a następnie ją wyeliminować. Bardzo często ustalenie przyczyny bywa trudne i może wymagać konsultacji z innymi specjalistami np. laryngologiem, ortodontą, czy fizjoterapeutą.
Do najczęstszych przyczyn wad wymowy zaliczamy:
- wady zgryzu/ anomalie zębowe
- nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu
- zaburzenia słuchu fonematycznego
- krótkie wędzidełko języka
- skrzywienie przegrody nosowej
- nieprawidłowości w przebiegu czynności: gryzienia, żucia, odgryzania, połykania (zbyt długie zwlekanie z podawaniem pokarmów stałych, stosowanie butelek ze smoczkiem, ssanie smoczka/kciuka, utrzymywanie się infantylnego połykania itp.)
- częste infekcje górnych dróg oddechowych (długotrwałe utrzymywanie się infekcji i niedrożności w obrębie jamy nosowej, związane z alergiami, przerostem trzeciego migdałka co wpływa na kształtowanie się nieprawidłowego toru oddychania)
- obniżona sprawność warg/języka
- opóźniony rozwój psychoruchowy
- naśladowanie niewłaściwych wzorców językowych ze środowiska rodzinnego
- nieprawidłowe funkcjonowanie centralnego układu nerwowego
Co może powodować występowanie wad wymowy?
Aby móc określić przyczynę wad wymowy, logopeda przeprowadza wnikliwy wywiad, a także poddaje ocenie budowę narządów mowy.
Przeszkodami, z którymi mogą spotkać się rodzice na samym początku są trudności z ssaniem, połykaniem i chwytaniem piersi. Dziecko podczas ssania piersi, czy butelki może się krztusić lub wydawać dźwięki podobne do mlaskania, czy klikania. Warto pamiętać o tym, że logopedzi pracują również z noworodkami i niemowlętami i mogą skutecznie pomóc przy wyeliminowaniu powyższych problemów.
Niezwykle istotne jest również to, jakie pokarmy spożywa dziecko i z czego pije. Dzieci powinny pracować nad rozwojem sprawności motorycznych aparatu mowy poprzez gryzienie i żucie. Dziecko nie usprawnia aparatu mowy, gdy nie ma zbyt wielu twardych pokarmów w swojej diecie, nie gryzie jabłka czy nie odgryza skórki od chleba, a znacznie częściej dostaje zmiksowane zupy, czy papki ze słoiczka. Zbyt długie picie z butelki ze smoczkiem, czyli powyżej 12. ms. ż. może powodować utrwalenie nieprawidłowego wzorca połykania, nieprawidłowej pozycji spoczynkowej języka i wad zgryzu, których następstwem mogą być wady wymowy. Picie z kubka niekapka również może przyczynić się do negatywnych konsekwencji np. do zgryzu otwartego (artykulacji głosek międzyzębowo). Kubki niekapki ograniczają dziecku rozwinięcie umiejętności dojrzałego typu połykania, podczas którego łuki zębowe są zwarte, a koniec języka opiera się na przedniej części podniebienia łuków zębowych.
Długotrwałe korzystanie ze smoczka również może prowadzić do utrwalenia nieprawidłowych wzorców połykania, nieprawidłowej pozycji spoczynkowej języka, a także wad zgryzu, które z kolei mogą przyczyniać się do powstawania wad wymowy np. seplenienia międzyzębowego. Specjaliści zalecają zrezygnowanie ze smoczka do 12 miesiąca życia, maksymalnie do 18 ms. ż.
Najczęstszą parafunkcją u dzieci jest ssanie kciuka, które również może przyczynić się do powstawania wad wymowy. Dziecko może ssać kciuk w różnych sytuacjach np. wtedy gdy potrzebuje się uspokoić, jest zmęczone lub głodne. Gdy obserwuje się ssanie kciuka u dziecka warto pamiętać o tym, aby zastąpić go smoczkiem, jednak nie dłużej niż do 18 ms. ż.
Ankylglosja, czyli zbyt krótkie wędzidło podjęzykowe może w różnym stopniu ograniczać ruchomość języka. Prawidłowa ruchomość języka jest bardzo ważna, ponieważ ma wpływ na poprawną wymowę oraz zgryz.
Częstym problemem dzieci w wieku przedszkolnym są wady wymowy związane z przerostem trzeciego migdałka. W tym przypadku u prawidłowo wysławiającego się dziecka pojawia się mowa nosowa. Powiększony trzeci migdał powoduje oddychanie ustami i w konsekwencji nieprawidłową pozycję spoczynkową języka. W takiej sytuacji najczęściej język znajduje się na dnie jamy ustnej lub między zębami/wargami, co prowadzi do infantylnego sposobu połykania, a to wpływa na nieprawidłowy rozwój szczęki, co doprowadza do zmian w kościach twarzy i powoduje tzw. wysoko wysklepione podniebienie, wady zgryzu i wadliwą artykulację- najczęściej realizację głosek międzyzębowo.
Nieprawidłowe wzorce artykulacyjne również mogą przyczynić się do niewłaściwej wymowy. Dziecko przebywające z osobą, która ma wadę wymowy (rodzicem, opiekunem, rówieśnikiem) nieświadomie może utrwalić nieprawidłowe nawyki. Szkodliwe dla rozwoju mowy dziecka jest również mówienie pieszczotliwe np. daj mi rąsię. Dziecko często naśladuje osobę dorosłą, dlatego też ważne jest, aby mówić do dzieci w sposób prawidłowy.
Częste infekcje górnych dróg oddechowy – przyczyną wad wymowy
Infekcje górnych dróg oddechowych, czyli katar, ból gardła, kaszel, ból ucha i zatok dotyczy wielu małych dzieci. Nasilają się w okresie wiosennym oraz jesienno-zimowym. A jak wpływają na mowę?
Przewlekłe zapalenia górnych dróg oddechowych mogą upośledzać funkcje stanowiące bazę dla artykulacji, takie jak: oddychanie, ssanie, połykanie, żucie i gryzienie oraz mogą kształtować nieprawidłowe nawyki w ich zakresie.
Zarówno niedrożność nosa, jak i przerost trzeciego migdałka, czy migdałków podniebiennych skutkuje stanami zapalnymi również w obrębie ucha środkowego, co w konsekwencji utrudnia odbieranie mowy z zewnątrz, a także nadawanie komunikatów, osłabiając autokontrolę słuchową wytwarzanych dźwięków. W wyniku nawracających infekcji górnych dróg oddechowych pogorszeniu ulega jakość słyszenia u dzieci. Utrudniają one właściwy rozwój słuchu mownego, kontroli słuchowej mowy i w ostateczności mowy. Wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest najczęściej spotykaną przyczyną niedosłuchu u dzieci. U dzieci do 3. roku życia wysiękowe zapalenie ucha środkowego jest poprzedzone albo współwystępuje z epizodem ostrego zapalenia ucha środowego.
Gdy dziecko podczas infekcji ma niedrożny nos, to wówczas zaczyna oddychać przez usta. Jeśli dziecko ma katar tylko przez kilka dni, to zazwyczaj nie obserwujemy później żadnych nieprawidłowości, natomiast gdy infekcje są częste i nawracające, to wtedy można dostrzec, że dziecko zaczyna oddychać przez usta nawykowo, co przyczynia się do nieprawidłowej pozycji spoczynkowej języka, nieprawidłowego (infantylnego) sposobu połykania, a konsekwencją tego jest obniżona sprawność narządów mowy, przez co dziecko zaczyna mówić niewyraźnie i jego mowa może być niezrozumiała dla otoczenia lub obserwujemy wady wymowy. Zazwyczaj związane to jest z wymową międzyzębową, którą coraz częściej stwierdza się u dzieci cierpiących na przewlekłe stany zapalne górnych dróg oddechowych. W ostatnich latach nastąpił ogromny wzrost zależności między infekcjami, a międzyzębową realizacją głosek.
Dzieci z alergią znacznie częściej mają infekcje górnych dróg oddechowych (katar, zapalenie zatok, zapalenia ucha środkowego).
Wizyta u logopedy jest konieczna, gdy dziecko:
- w wieku 3 lat nie mówi głosek [p, b, m, t, d, k, g, ch, f, w, l, ł, j, n, ń, ś, ź, ć, dź]
- w wieku 4 lat nie mówi głosek [s, z, c, dz]
- w wieku 5 lat nie mówi głosek [sz, ż, cz, dż]
- w wieku 6 lat nie mówi głoski [r]
Dziecko idące do szkoły powinno prawidłowo realizować wszystkie głoski języka polskiego. W przypadku nieprawidłowej artykulacji jakiejś głoski należy, jak najszybciej skontaktować się z logopedą. Dziecko zazwyczaj ,,pisze tak jak mówi’’, dlatego też brak artykulacji głoski lub jej niewłaściwa wymowa często negatywnie wpływają na naukę czytania i pisania.
Bibliografia:
- Jastrzębowska G. (1998), Podstawy teorii i diagnozy logopedycznej, Opole: Uniwersytet Opolski.
- Niemczyk E., Dębska M., Zawadzka-Głos L., Wysiękowe zapalenie ucha – problem nadal aktualny, [w:] Nowa Pediatria, 2014.
- Ostapiuk B., Postępowanie logopedyczne u osób z dyslalią i ankyloglosją [w:] Logopedia Standardy postępowania logopedycznego, 2015.
- Pluta-Wojciechowska D., Zaburzenia czynności prymarnych i artykulacyjnych, 2013.
- Sołtys-Chmielowicz A., Przyczyny wad wymowy [w:] Zaburzenia artykulacji. Teoria i praktyka, 2016, s. 63-64.
