mgr DOMINIKA KABACIŃSKA

W świecie medycyny rozrodu jednym z istotnych hormonów wpływających na płodność i przebieg cyklu menstruacyjnego jest prolaktyna. Choć najsilniej kojarzymy ją z laktacją, pełni znacznie szerszą rolę: reguluje gospodarkę hormonalną i odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego. Zarówno podwyższony, jak i obniżony poziom prolaktyny może stanowić przeszkodę w staraniach o ciążę, dlatego warto poznać jej znaczenie i najczęstsze zaburzenia.

            Prolaktyna to hormon produkowany przez przysadkę mózgową, którego główną funkcją jest stymulacja produkcji mleka po porodzie. Jednak na tym nie kończy się jej rola – prolaktyna wpływa również na regulację hormonów płciowych, takich jak estrogen i progesteron, oraz hamowanie wydzielania gonadotropin (FSH i LH) odpowiedzialnych za owulację. W prawidłowych warunkach poziom prolaktyny poza okresem karmienia piersią jest niski, a jej wzrost ma miejsce głównie w specyficznych sytuacjach, takich jak stres, ciąża czy intensywny wysiłek fizyczny.

Co wpływa na poziom prolaktyny?

Na poziom prolaktyny wpływa wiele czynników, które możemy podzielić :

• Fizjologiczne: Stres, sen, intensywny wysiłek fizyczny, ciąża i karmienie piersią mogą naturalnie zwiększać poziom prolaktyny.
• Środowiskowe: Czynniki takie jak styl życia, dieta, używki, chroniczny stres i niedobór snu mogą prowadzić do wzrostu prolaktyny.
• Guzy przysadki mózgowej (prolactinoma) – najczęstsza przyczyna patologicznie podwyższonego poziomu prolaktyny. Prolactinoma to zazwyczaj łagodny guz przysadki, który produkuje nadmiar prolaktyny.
• Farmakologiczne: Niektóre leki, w szczególności antydepresanty, leki przeciwhistaminowe oraz niektóre leki przeciwnadciśnieniowe, mogą powodować wzrost prolaktyny, co warto skonsultować z lekarzem.

Kiedy warto badać poziom prolaktyny?

Badanie poziomu prolaktyny warto rozważyć w kilku przypadkach, szczególnie jeśli:

• starania o ciążę trwają od dłuższego czasu i nie przynoszą rezultatów,
• występują nieregularne cykle miesiączkowe lub ich całkowity brak,
• pojawiają się objawy charakterystyczne dla hiperprolaktynemii, takie jak bóle głowy, problemy ze wzrokiem, spadek libido czy wydzielina z piersi,
• pacjentka lub pacjent stosują leki mogące wpływać na poziom prolaktyny.

Badanie prolaktyny najlepiej przeprowadzać w godzinach porannych, na czczo, gdyż poziom hormonu może zmieniać się w ciągu dnia. Dodatkowo warto unikać sytuacji stresowych, intensywnego wysiłku fizycznego czy stymulacji piersi przed badaniem, aby wyniki były jak najbardziej miarodajne.

Hiperprolaktynemia – gdy poziom prolaktyny jest zbyt wysoki

            Podwyższony poziom prolaktyny, zwany hiperprolaktynemią, to stan, w którym przysadka mózgowa produkuje nadmiar prolaktyny.

Wysoka prolaktyna a płodność u kobiet

            Prolaktyna oddziałuje na funkcje reprodukcyjne poprzez hamowanie produkcji hormonów FSH i LH, które są niezbędne do dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i wywołania owulacji. Z tego względu wysoki poziom prolaktyny prowadzi do zaburzeń owulacyjnych, które są jedną z głównych przyczyn niepłodności u kobiet. Oto najczęstsze problemy związane z hiperprolaktynemią u kobiet starających się o dziecko:

1. Zaburzenia cyklu miesiączkowego – Wysoki poziom prolaktyny może powodować nieregularne miesiączki, wydłużenie cyklu menstruacyjnego, a nawet jego całkowity brak (amenorrhea), co znacznie utrudnia przewidywanie dni płodnych i planowanie ciąży.
2. Brak owulacji – Hiperprolaktynemia często prowadzi do tzw. cykli bezowulacyjnych, w których pęcherzyki jajnikowe nie dojrzewają i nie dochodzi do uwolnienia komórki jajowej, co uniemożliwia zapłodnienie.
3. Obniżony poziom estrogenów – Prolaktyna w nadmiarze hamuje produkcję estrogenów, co może prowadzić do suchych śluzówek pochwy, utrudniając przemieszczanie się plemników i ich dotarcie do komórki jajowej. Niski poziom estrogenów wpływa również na jakość endometrium, co może utrudniać zagnieżdżenie się zarodka i rozwój wczesnej ciąży.
4. Spadek libido – Wysoka prolaktyna może także wpływać na samopoczucie i zainteresowanie współżyciem, co często utrudnia starania o ciążę. Kobiety z hiperprolaktynemią mogą doświadczać zmęczenia, drażliwości i niskiego nastroju, co dodatkowo może wpływać na motywację do regularnego podejmowania prób zajścia w ciążę.
5. Ryzyko poronienia – Istnieją badania wskazujące, że nieleczona hiperprolaktynemia może zwiększać ryzyko wczesnego poronienia, gdyż zaburzenia hormonalne wywołane wysokim poziomem prolaktyny mogą utrudniać prawidłowe zagnieżdżenie zarodka i rozwój w pierwszych tygodniach ciąży.

Wysoka prolaktyna a płodność u mężczyzn

            Choć problem hiperprolaktynemii jest częściej omawiany w kontekście zdrowia kobiet, wysoki poziom prolaktyny wpływa również na płodność mężczyzn. U mężczyzn nadmiar prolaktyny prowadzi do zmniejszenia produkcji testosteronu i może powodować szereg zaburzeń wpływających na zdolność do poczęcia:

1. Obniżenie libido i zaburzenia erekcji – Wysoka prolaktyna może znacząco zmniejszać poziom testosteronu, co prowadzi do spadku popędu seksualnego oraz problemów z erekcją. Dla par starających się o dziecko brak libido i zaburzenia seksualne mogą być znaczną przeszkodą w regularnym współżyciu.
2. Pogorszenie jakości nasienia – Podwyższony poziom prolaktyny może obniżać jakość nasienia poprzez zmniejszenie liczby, ruchliwości i żywotności plemników, co dodatkowo zmniejsza szanse na zapłodnienie.
3. Wpływ na ogólne samopoczucie – Mężczyźni z hiperprolaktynemią mogą doświadczać zmęczenia, problemów z koncentracją i nastrojem, co negatywnie wpływa na ich ogólne funkcjonowanie, a pośrednio także na relację z partnerką w procesie starań o dziecko.

            W przypadku par starających się o dziecko i borykających się z hiperprolaktynemią, leczenie farmakologiczne może okazać się kluczowe. Najczęściej stosowane są leki będące agonistami dopaminy, takie jak bromokryptyna lub kabergolina, które skutecznie obniżają poziom prolaktyny i przywracają równowagę hormonalną. U większości pacjentek po wdrożeniu leczenia cykl menstruacyjny się normalizuje, co zwiększa szanse na zajście w ciążę. U mężczyzn terapia farmakologiczna może poprawić jakość nasienia, libido oraz funkcje seksualne.

Dla par starających się o potomstwo hiperprolaktynemia może stanowić wyzwanie, ale dzięki odpowiedniej diagnostyce i leczeniu hormonalnemu często można znacząco poprawić szanse na naturalne poczęcie.

Hipoprolaktynemia – gdy poziom prolaktyny jest zbyt niski

            Niski poziom prolaktyny, choć rzadziej omawiany, również może wpływać na zdrowie. Najczęściej wynika z uszkodzenia przysadki mózgowej, co może być spowodowane urazem, napromieniowaniem, zabiegiem chirurgicznym lub zespołem Sheehana (powikłanie okołoporodowe). Obniżony poziom prolaktyny może prowadzić do problemów z laktacją po porodzie, a w rzadkich przypadkach także do osłabienia cyklu menstruacyjnego i spadku libido. Wpływ hipoprolaktynemii na płodność jest zwykle mniejszy niż hiperprolaktynemii, jednak warto skonsultować się z lekarzem w przypadku innych objawów niedoczynności przysadki.

Współczesna diagnostyka i farmakoterapia oferują skuteczne rozwiązania dla osób borykających się z hiperprolaktynemią oraz hipoprolaktynemią, pozwalające na zachowanie równowagi organizmu.

1.„Endokrynologia – podręcznik dla studentów medycyny i lekarzy” – Wydawnictwo Lekarskie PZWL

2. Endokrynologia ginekologiczna. Najczęstsze problemy, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2018,

3.Hiperprolaktynemia poneuroleptyczna – przegląd piśmiennictwa, Farmakoterapia w Psychiatrii i Neurologii, 2001,