mgr Agnieszka Florkiewicz
diagnosta laboratoryjny

Półpasiec to choroba, która jest wynikiem reaktywacji uśpionego wirusa ospy wietrznej i półpaśca, czyli wirusa VZV.

Okres wylęgania Naskórek Włókno nerwowe Wirus Ganglion Aktywacja wirusa Uszkodzenie nerwów Pęcherz Słaby układ odpornościowy Półpasiec W przebiegu ospy wietrznej wirus dostaje się do neuronów czuciowych i nerwów czaszkowych i przechodzi w formę latentną – uśpioną. W wyniku spadku odporności na skutek infekcji, leczenia immunosupresyjnego, chemioterapii czy radioterapii, może nastąpić jego reaktywacja. Wówczas wirus VZV namnaża się i przez nerwy jest transmitowany do unerwianej części skóry tzw. dermatomu. W obrębie zajętej skóry pojawia się stan zapalny i wysypka pęcherzykowa. Reaktywacja wirusa może przebiegać również bez objawów skórnych. Wszystko zależy od tego, w którym zwoju nerwowym umiejscowi się wirus i jaką część ciała unerwia.

Narażeni na zachorowanie na półpasiec są wszystkie osoby, które przeszły wirusa ospy wietrznej w dzieciństwie, jednak prawdopodobieństwo zachorowania rośnie z wiekiem. Najczęściej dotyczy osób po 50. roku życia, z chorobami nowotworowymi i autoimmunologicznymi. Osoby zaszczepione przeciwko ospie wietrznej również mogą zachorować na półpasiec wywołany przez dziki szczep VZV oraz szczep zawarty w szczepionce. Najczęściej są to jednak bezobjawowe lub latentne zakażenia.

Od osoby chorej na półpasiec nie można zarazić się półpaścem. Osoba, która nie chorowała i nie była szczepiona na ospę wietrzną, może zakazić się VZV przez bezpośredni kontakt z wykwitem pęcherzykowym na skórze chorego i zachorować na ospę wietrzną. Rezerwuarem wirusa jest jedynie człowiek, zwierzęta nie przenoszą tego wirusa, a zakażamy się drogą kropelkową.

Przebieg choroby obejmuje kilka faz. Pierwsza to okres wczesny, z nieswoistymi objawami, takimi jak: złe samopoczucie, gorączka, zlokalizowany ból. Może trwać od 4 dni do 2 tygodni. Następnie przychodzi okres typowo objawowy, który obejmuje pojawienie się zmian skórnych, na początku rumienia, potem grudek i pęcherzyków. W przeciwieństwie do ospy wietrznej wykwity mogą się zlewać i znajdują się na podłożu rumieniowym. Najczęściej zajęta jest skóra w obrębie 1 lub 2 sąsiednich obszarów ciała. Wykwitom często towarzyszy ostry ból i świąd. Po kilku dniach przysychają i pokrywają się strupkami. Zazwyczaj na tym etapie chory już nie zaraża. Po około 2 tygodniach rany goją się, nie pozostawiając blizn. Ostatni etap to faza przewlekła, zwana neuralgią półpaścową, trwająca miesiącami, a niekiedy nawet i latami. Jest to stan, w którym przewlekły ból utrzymuje się nawet po ustąpieniu wysypki, a skóra w tym miejscu jest nadwrażliwa.

U większości pacjentów wysypka najczęściej obejmuje dermatomy piersiowe i szyjne. Wysypka na twarzy jest wynikiem zajęcia przez wirusa VZV zwoju nerwu trójdzielnego. Wirus zajmuje nerw oczny, powodując półpaśca ocznego. Wykwity pojawiają się wokół oka, na nosie, skroni czy czole. U około połowy pacjentów dochodzi do powikłań ocznych.

Półpasiec uszny jest wynikiem reaktywacji wirusa VZV w zwoju nerwu słuchowego. Wysypka pojawia się w małżowinie usznej, przewodzie słuchowym zewnętrznym, a nawet szyi. Półpasiec bez zmian skórnych rozwija się w przypadku wznowy VZV w zwojach nerwów, które nie unerwiają skóry. Jest to rzadki rodzaj półpaśca dotykający głównie osoby dorosłe. Półpasiec może objawić się również jako postać brzuszna, atakując unerwienie przewodu pokarmowego, powodując owrzodzenia w żołądku i jelitach.

Półpasiec może prowadzić do licznych powikłań, często ciężkich. Zależy to od jego przebiegu, nasilenia zmian i lokalizacji. Do najczęstszych powikłań należy półpaścowy ból neuropatyczny. W przypadku półpaśca ocznego jest to zapalenie nerwu wzrokowego, uszkodzenie rogówki. Półpasiec uszny może powodować szumy w uszach, zawroty głowy, a nawet upośledzenie słuchu. Zajęcie nerwu twarzowego może doprowadzić do opadania powieki i kącika ust.

Rozpoznanie półpaśca na ogół nie jest trudne. Opiera się na obecności wysypki pęcherzykowej na podłożu rumieniowym. Pomocny jest wywiad potwierdzający zachorowanie na ospę wietrzną w przeszłości. W razie wątpliwości co do diagnozy, laboratoria oferują badania wirusologiczne i serologiczne wykrywające obecność swoistych przeciwciał przeciw wirusowi VZV. Obecność anty- VZV w klasie IgG świadczy o uśpionym zakażeniu wirusem. W trakcie półpaśca w surowicy krwi pojawiają się także przeciwciała klasy IgM i IgA. Z badań wirusologicznych najczęściej stosowana jest metoda genetyczna PCR wykrywająca materiał DNA wirusa w płynie lub wymazie z pęcherzyka.

W leczeniu przeciwwirusowym najczęściej stosowane są leki acyklowir i walacyklowir podawane dosutnie. Leczenie ma na celu skrócenie czasu utrzymywania się zmian skórnych, ograniczenie ich rozległości i zmniejszenie dolegliwości bólowych.

Leczenie powinno być rozpoczęte 72 godziny od pojawienia się wysypki. Stosuje się również miejscowe środki odkażające, które mają zapobiec nadkażeniu bakteryjnemu pękających pęcherzyków. W ostrym bólu półpaścowym stosuje się paracetamol i niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Istnieje możliwość profilaktyki półpaśca, a jej najskuteczniejszą metodą jest szczepionka. W naszym kraju od marca 2023 roku dostępna jest jedna z dwóch opracowanych na świecie szczepionek. Jest ona zalecana dla osób powyżej 50. roku życia, a także dla dorosłych z grup ryzyka. Schemat szczepienia obejmuje podanie 2 dawek w odstępie 2 miesięcy. Szczepionka ma na celu stymulować układ odpornościowy do rozpoznania wirusa VZV i zapobiegać jego reaktywacji, co zmniejsza ryzyko rozwoju półpaśca i powikłań. Od 1 kwietnia 2025 roku szczepionka jest dostępna z 100% refundacją dla osób w wieku 65+ oraz 50% refundacją dla osób wieku 18+ z grupy ryzyka. Cena jednego podania szczepionki to koszt w granicach 750-1100 zł.

Szczepionka nie jest obowiązkowa, ale zalecana przez środowisko medyczne. Podtrzymywanie dobrego stanu zdrowia i wysokiej odporności może również zmniejszyć ryzyko reaktywacji wirusa ospy.