Paulina Mazurek
neurologopeda
Dnia 9 września obchodzony jest Światowy Dzień FAS, którego celem jest uświadomienie przyszłym matkom negatywnych skutków spożywania alkoholu w trakcie ciąży, a także jego wpływu na rozwój płodu. FAS z angielskiego tłumaczy się jako Płodowy Zespół Alkoholowy (Fetal Alcohol Syndrome).
Ta jednostka chorobowa posiada bogaty wachlarz objawów i niepełnosprawności, które są spowodowane działaniem alkoholu w okresie życia płodowego. Problemy te różnić się mogą w zależności od dziecka, jednak niosą za sobą daleko idące konsekwencje towarzyszące mu przez całe życie. Wady spowodowane przez alkohol nie są odwracalne. Szacuje się, że w Polsce na 300 000 urodzeń aż 1000 dzieci ma FAS. Niepokojące jest również to, że obecnie na świat przychodzi 10 razy więcej noworodków ze zdiagnozowanym alkoholowym zespołem płodowym niż z zespołem Downa (1 na 700 urodzeń).
W trakcie trwania ciąży nie ma bezpiecznego czasu na spożywanie alkoholu nawet w minimalnych dawkach. Każdy rodzaj tego typu używek jest tak samo szkodliwy, a jego skutki mogą być bardzo negatywne. Alkohol bowiem przenika przez łożysko do krwi dziecka, co może doprowadzić do uszkodzenia jego mózgu, czy innych narządów.
Cechy charakterystyczne FAS
- dysmorfia twarzy (gładka rynienka, tj. obszar między nosem a górną wargą, szeroka nasada nosa, opadające powieki, uszy osadzone niżej niż linia nosa, cienka warga górna, cofnięty podbródek),
- upośledzenie wzrostu (zarówno w okresie prenatalnym, jak i postnatalnym),
- nieprawidłowości ośrodkowego układu nerwowego (małogłowie, zmiany EEG, zmiany w MR),
- inne objawy: wady serca, problemy ze słuchem, uszkodzenia wzroku, problemy ortodontyczne, zaburzenia zachowania, nadpobudliwość psychoruchowa, problemy z rozwojem mowy, trudności w uczeniu się.
Warto jednak zaznaczyć, że nasilenie objawów może się różnić w zależności od przypadku, ponieważ jest to zależne od dawki alkoholu wypitej przez matkę, okresu ciąży, w którym wypiła alkohol, stylu życia w trakcie ciąży, tj. sposób odżywiania się, stosowanie innych używek, np. narkotyków, papierosów. Nawet rodzeństwo, które pochodzi z ciąży bliźniaczej, może być uszkodzone w różny sposób.
Trudności językowe występujące w Płodowym Zespole Alkoholowym
Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, należy stwierdzić, że uszkodzenia układu nerwowego na skutek działania alkoholu w trakcie rozwoju płodowego mogą mieć bardzo duże znaczenie dla rozwoju mowy i języka u dzieci z FAS. Bywa on bowiem opóźniony i zaburzony w porównaniu do zdrowych rówieśników.
Spożywanie alkoholu w okresie prenatalnym powoduje uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego, co prowadzi do deficytów w funkcjach poznawczych, w tym w obszarze przetwarzania językowego. Badania neuroobrazowe wskazują, że struktury mózgowe, kluczowe dla rozwoju mowy, takie jak kora czołowa, hipokamp oraz ciało modzelowate, są u dzieci z FAS mniejsze i mniej aktywne.
Dzieci z FAS często doświadczają następujących trudności:
- opóźniony rozwój mowy,
- wady artykulacyjne,
- trudności w różnicowaniu dźwięków,
- zaburzenia autokontroli słuchowej,
- ubogie słownictwo bierne i czynne,
- trudności z zapamiętywaniem słów,
- problemy w rozumieniu dłuższych wypowiedzi,
- nieumiejętność budowania dłuższych zdań,
- liczne błędy fleksyjne (odmiana wyrazów),
- trudności w interpretowaniu metafor, ironii oraz intencji rozmówców,
- trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji społecznych.
Terapia logopedyczna
W trakcie budowania efektywnej komunikacji z dzieckiem cierpiącym na FAS istotną rolę odgrywa logopeda. Specjalista ten posiada wiedzę i umiejętności niezbędne do pracy z dziećmi z różnymi trudnościami komunikacyjnymi, w tym z Płodowym Zespołem Alkoholowym. Wsparcie oferowane przez logopedę jest niezbędne w rozwijaniu umiejętności językowych oraz komunikacyjnych, co ma kluczowe znaczenie dla ich prawidłowego rozwoju i funkcjonowania w społeczeństwie.
Logopeda rozpoczyna swoje działania od rzetelnej diagnozy deficytów językowych i komunikacyjnych pacjenta. Dzięki temu możliwe jest dostosowanie odpowiednich metod terapeutycznych (tj. terapia mowy, terapia komunikacji, terapia integracji sensorycznej itp.), tak aby osiągnąć jak najlepsze efekty pracy. Logopeda pomaga dzieciom w rozwoju umiejętności werbalnych i pozawerbalnych, społecznych, a także uczy komunikacji w życiu codziennym.
Podczas trwania terapii logopedycznej istotna jest również współpraca z innymi specjalistami, takimi jak: psycholog, pedagog, terapeuta integracji sensorycznej itp. Interdyscyplinarne podejście umożliwia bowiem lepsze wsparcie dziecka w rozwoju. Ważne jest systematyczne prowadzenie terapii logopedycznej, a także duże zaangażowanie rodziców w codzienną pracę z dzieckiem, co pozwoli uzyskać pozytywne efekty w rozwoju komunikacji dziecka z zespołem FAS.
PODSUMOWUJĄC
Nieprawidłowości opisane powyżej mogą występować na skutek teratogennego działania alkoholu na strukturę mózgu. Dzieci cierpiące na Płodowy Zespół Alkoholowy wykazują liczne problemy z używaniem języka w sposób właściwy pod względem społecznym. Szczególnie na późniejszych etapach życia trudności dotyczące używania języka przekładają się na relacje społeczne i kontakty z rówieśnikami. Dzieci te mają problem z nazywaniem emocji, rozumieniem kontekstu wypowiedzi, wnioskowaniem. Nie potrafią też włączyć się do grupy, nie są w stanie rozwiązywać konfliktów, utrzymywać relacji przyjacielskich. Współpraca z logopedą może przynieść wiele korzyści zarówno dziecku, jak i jego rodzicom. Dzięki wsparciu specjalisty, rodzice mogą lepiej zrozumieć potrzeby swojego dziecka, co za tym idzie efektywniej komunikować się z nim każdego dnia.
Bibliografia
- Jadczak-Szumiło T., Rozwój mowy dziecka z FASD [w:] Wczesna interwencja logopedyczna red. K. Kaczorowska-Bray, S. Milewski, 2016.
- Pawłowska-Jaroń H. (2012), Zaburzenia rozwoju poznawczego dziecka z FAS. Studium przypadku, [w:] Nowakowska-Kempna I. (red.), Studia
z logopedii i neurologopedii, Wydawnictwo WAM, Kraków.
