JACEK JAWORSKI
dr n. med., specjalista neurolog

Objaw Babińskiego – znaczenie i historia

Wielu z czytelników zapewne miało w swoim życiu okazję odwiedzić poradnię neurologiczną i doswiadczyć badania lekarskiego, które różni się od znanego wszystkim od dzieciństwa badania ogólnointernistycznego. Badanie neurologiczne składa się z wielu elementów, na pozór ze sobą niepowiązanych i może być w pewnym stopniu modyfikowane w zależności od dolegliwości. Zawsze jednak, wcześniej czy później, neurolog poprosi o zdjęcie skarpetek i podrażni ostrym narzędziem podeszwę wywołując śmiech lub szybka reakcję ucieczki. Pomimo pozornie znikomego znaczenia powyższego testu, kryje się za nim długa historia rozwoju neurologii jako odrębnej dziedziny medycyny. Test ten ma też ogromne znaczenie w rozpoznaniu patologii układu nerwowego.

U zdrowych osób podrażnienie podeszwy wywołuje zgięcie palców w kierunku podeszwowym. U pacjentów, u których w przebiegu procesu chorobowego dochodzi do uszkodzenia dróg piramidowych (czyli dróg nerwowych odpowiadających za świadome ruchy dowolne), drażnienie podeszwy wywołuje odwrotny ruch palucha – czyli wyprost (reakcja wyprostna).

Po raz pierwszy, objaw opisał neurolog polskiego pochodzenia Joseph Babiński (1857-1932), który był ulubionym uczniem innego neurologa światowej sławy: Jean-Martina Charcot. Babińskie pojawia się obok Charcot na znanym obrazie Pierre Aristide André Brouillet z roku 1887 – „Une leçon clinique à la Salpêtrière” („Lekcja kliniczna w Szpitalu Salpetriere”). Obraz przedstawia wykład z neurologii klinicznej prowadzony przez Charcot. Profesor demonstruje napad histerii u pacjentki „Blanche” (Marie) Wittman. Pacjentka jest podtrzymywana przez Josepha Babińskiego. Wśród obecnych na wykładzie można odszukać wiele innych postaci o nietuzinkowym znaczeniu dla przyszłej neurologii, jak na przykład siedzącego na pierwszym planie na krześle w środkowej części obrazu-George’a Gilles de la Tourette (choroba tików), przypatrującego się z uwagą pacjentce wyginającej się mejestatycznie w łuk.  Warto podkreślić, że pozycja chorej choć bez wątpienia typowa dla zaburzeń histerycznych, występuje również w przebiegu zagrażającej życiu infekcji – tężca. Nie mniej jednak Blanche Witmann znana była zarówno profesorowi Charcot jak i wieku innych paryskim naukowcom, a jej napady prezentowane były wielokrotnie.

Objaw opisany przez Babińskiego, polegający na nieprawidłowej wyprostnej reakcji palucha przy drażnieniu podeszwy opublikowany został dnia 22 lutego 1896 roku w postaci 28 wersowego doniesienia. Istotą tej obserwacji miało być różnicowanie uszkodzenia układu nerwowego z zaburzeniami czynnościowymi, których przykładem jest pacjentka przedstawiona na obrazie. W roku 1903 Babiński uzupełnił swoją obserwację o dodatkowy element polegający na wachlarzowatym ustawieniu palców badanej stopy.  Swoją późniejszą pracę naukową skoncentrował na poszukiwaniu objawów obiektywnych, które nie mogą być w żaden sposób udawane przez pacjenta.

Aktualnie objaw Babińskiego jest jednym z kluczowych elementów rozpoznania patologii dróg piramidowych w obrębie mózgowia i rdzenia przedłużonego. Stwierdzany jesy w całym spektrum chorób ośrodkowego układu nerwowego i kojarzy się najczęściej z niedowładem połowiczym. Obecny jest również u dzieci do 2 roku życia i jest w tym czasie traktowany jako fizjologiczny. Zanika wraz zakończeniem rozwoju dróg piramidowych.

Piśmiennictwo:

Emmanuel Drouin, Guillaume Drouin, Yann Péréon “The Babinski sign” CORRESPONDENCE| VOLUME 16, ISSUE 3, P180, MARCH 2017 DOI: https://doi.org/10.1016/S1474-4422(16)30416-1

Bartosz Kabała “Lekcja w Szpitalu Salpetriere” online

Pierre Aristide André Brouillet z roku 1887 – „Une leçon clinique à la Salpêtrière”

Autorstwa Malki z polskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4663197