lek. med. RAFAŁ AGATOWSKI Rak cewki moczowej występuje bardzo rzadko i rozpoznawany jest u kobiet i mężczyzn w piątej – szóstej dekadzie życia. U kobiet rak ten występuje czterokrotnie częściej niż u płci przeciwnej, mimo iż cewka moczowa u kobiet jest znacznie krótsza i stanowi 1% wszystkich nowotworów układu moczowo-płciowego.

Czynniki ryzyka

Do czynników ryzyka raka cewki moczowej u obu płci należą głównie: przewlekłe procesy zapalne spowodowane zapaleniem cewki moczowej, chorobami przenoszonymi drogą płciową oraz infekcja wirusem ludzkiego brodawczaka (HPV).

Objawy

Prawie 100% pacjentów ma objawy w momencie rozpoznania. Najczęściej obserwowanymi objawami jest ból podczas oddawania moczu (dyzuria), krwawienie z cewki podczas mikcji, wyczuwalny palpacyjnie guz, czy trudności w oddawaniu moczu. Czujność onkologiczną zawsze powinno wzbudzić zatrzymanie moczu u zdrowej kobiety w średnim wieku, u której do tej pory w historii choroby nie było problemów z układem moczowo-płciowym.

Stadia zaawansowania

Stadia zaawansowania tak jak w innych nowotworach oparte są na klasyfikacji zaawansowania klinicznego TNM. Określa ona poprzez każdą cechę stopień rozsiania się nowotworu w organizmie. Cecha T – określa wielkość guza, jego umiejscowienie i szerzenie się wewnątrz prawidłowych tkanek. Cecha N – określa wielkość przerzutu w węźle chłonnym oraz ilość zajętych węzłów chłonnych. Cecha M – określa istnienie przerzutów nowotworu w tkankach odległych od początkowego narządu – stopień rozsiania się choroby nowotworowej. Oceniając poszczególne cechy, otrzymujemy stopień zaawansowania od I do IV. Rozróżnienie powyższych stopni zaawansowania ma istotny wpływ na określone leczenie i rokowanie.

Typy morfologiczne

Istotną rolę w rozpoznaniu odgrywa również stopień zróżnicowania histologicznego nowotworu. Na podstawie badania guza przez lekarza patologa możemy rozróżnić różne podtypy histologiczne. Rozpoznanie histopatologiczne wpływa na wybór odpowiedniej terapii i ma znaczenie rokownicze, ponieważ różne podtypy charakteryzują się odmienną odpowiedzią na radioterapię, czy chemioterapię oraz wrażliwością na zastosowane leczenie.

Diagnostyka

Celem diagnostyki jest rozpoznanie oraz ocena stopnia zaawansowania nowotworu. Podstawową formą diagnostyki jest wywiad i badanie fizykalne przez lekarza, w tym badanie przez odbyt/przez pochwę. Przy podejrzeniu nieprawidłowości poszerza się diagnostykę o badania obrazowe, takie jak badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej, urografię czy tomografię komputerową i rezonans magnetyczny. Ważnym elementem jest też wziernikowanie pęcherza moczowego, czyli cystoskopia oraz badania laboratoryjne: badanie składu komórkowego osadu moczu oraz badanie markerów nowotworowych.

Skutecznym badaniem diagnostycznym wykorzystywanym przy podejrzeniu guza cewki moczowej jest cystoskopia. Zabieg jest wykonywany w znieczuleniu miejscowym lub dożylnym. Polega on na wprowadzeniu do cewki moczowej cystoskopu umożliwiającego ocenę wizualną cewki moczowej oraz ścian pęcherza moczowego. Przy podejrzeniu zmiany o niejasnym charakterze pobiera się wycinek do badania histopatologicznego. W przypadku widocznej zmiany nowotworowej w cewce moczowej w badaniach obrazowych, np. USG, wykonanie diagnostycznej cystoskopii nie jest obowiązkowe i lekarz może zakwalifikować pacjenta od razu do zabiegu chirurgicznego.

Cytologię osadu moczu wykorzystuje się zarówno w diagnostyce, jak i w obserwacji pacjenta po leczeniu. Polega na mikroskopowej ocenie osadu moczu uzyskanego od pacjenta i wykrywaniu złuszczonych komórek nowotworowych znajdujących się w moczu. Obecnie istnieją także testy molekularne pozwalające wykryć w moczu markery nowotworowe.

Leczenie

Podstawowym sposobem leczenia raka cewki moczowej jest leczenie operacyjne. Sposób postępowania zależy w głównej mierze od stopnia zaawansowania klinicznego i histopatologicznego oraz stanu ogólnego pacjenta. W niektórych przypadkach bardziej zaawansowanej choroby (przy przerzutach do węzłów chłonnych lub przerzutach odległych) stosuje się uzupełniającą chemioterpię oraz radioterapię.

Obserwacja po leczeniu

Obserwacja pacjentów po leczeniu radykalnym guzów cewki moczowej obejmuje zarówno nadzór onkologiczny, jak i funkcjonalny. Regularna kontrola pacjenta ma na celu wczesne wykrycie wznowy procesu nowotworowego i wdrożenie odpowiedniego postępowania. Nadzór funkcjonalny stosowany jest głównie w stosunku do pacjentów, u których wykonano zabieg usunięcia pęcherza moczowego i zastosowano alternatywne odprowadzenie moczu. W takich przypadkach kontroluje się stan urostomii i higienę skóry wokół zbiornika jelitowego oraz jego prawidłowe opróżnianie. Ma to na celu zapobiec rozwojowi infekcji dróg moczowych i zaburzeń gospodarki kwasowo- zasadowej oraz zminimalizować ryzyko uszkodzenia nerek. W oddziałach szpitalnych zajmujących się leczeniem raka układu moczowego, wykwalifikowany personel pomaga pacjentom z urostomią dobierać odpowiedni sprzęt stomijny oraz edukuje, jak stosować umiejętną higienę.

Prewencja

W celu zminimalizowania ryzyka zachorowania na nowotwory cewki moczowej należy wystrzegać się palenia papierosów, ponieważ udowodniono negatywny wpływ nikotyny na występowanie raka w tej lokalizacji. Kluczowe jest także unikanie zakażeń układu moczowego chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Badania przesiewowe w celu wykrycia bezobjawowego krwiomoczu u pacjentów, u których, nie występują dodatkowe czynniki ryzyka obecnie nie są zalecane. Także regularne wykonywanie badań obrazowych czy laboratoryjnych nie obniża odsetka zgonów z powodu raka cewki moczowej.