dr n. med.
JACEK JAWORSKI
specjalista neurolog

„Hej, dzieci, jeśli chcecie zobaczyć Smerfów las, przed ekran dziś zapraszam was!” — tymi słowami rozpoczynał się znany film rysunkowy, opisujący losy wioski niebieskich ludzików nawiedzanych przez złego czarownika. Jednak w każdej fikcji można znaleźć ziarno prawdy. Tak jest i w tym przypadku. Oczywiście nie jestem w stanie określić, w jakim stopniu istnienie ludzi z niebieskim zabarwieniem skóry mogło zainspirować autora historii o Smerfach, jednak nie ulega wątpliwości, że taka populacja istniała.

Znani byli jako „blue Fugates” lub „niebiescy ludzie z Kentucky” i zamieszkiwali górzyste tereny Apallachów w rejonie Troublesome Creek. Wszystko rozpoczęło się od Martina Fugate i Elizabeth Smith, którzy osiedlili się w tej okolicy około roku 1820. Oboje byli nosicielami recesywnego genu powodującego niebieski kolor skóry — aby cecha się ujawniła, muszą być obecne dwie kopie genu. Na obrazie rodziny widać, że Martin ma niebieski kolor skóry, zatem posiada dwie kopie genu; kolor skóry jego żony jest natomiast prawidłowy, zatem posiadała ona jedną kopię genu. Prawdopodobieństwo, że potomstwo odziedziczy dwie kopie genu, wynosi 50%, co przekłada się na fakt, że czworo spośród siedmiorga dzieci małżeństwa Fugate miało niebieskie zabarwienie skóry. Potomkowie rodziny, będący nosicielami genu, mieszkali w okolicy Trublesome Creek do XX wieku.

Niecodzienny kolor skóry rodziny Fugate przyciągnął w końcu uwagę hematologa, doktora Madisona Caweina. Od momentu, kiedy podjął pracę w Uniwersyteckiej Klinice w Lexington, do jego uszu docierały plotki o niebieskich ludziach. Na własną rękę rozpoczął poszukiwania, jednak dopiero dzięki pomocy pielęgniarki Ruth Pendergrass odnalazł rodzinę Fugate. Po wykluczeniu chorób serca i płuc, doktor Cawein zaczął podejrzewać, że przyczyna może tkwić w methemoglobinemii. Badania laboratoryjne potwierdziły jego przypuszczenie. Przyczyną methemoglobinemii była mutacja powodująca niedobór reduktazy cytochromu b5. Gen natomiast wywodził się z linii francuskich Hugenotów, których potomkowie osiedlili się w Kentucky, Irlandii i Finlandii.

Prawidłowa hemoglobina jest białkiem znajdującym się w krwinkach czerwonych, którego rola polega na wiązaniu tlenu w celu dostarczenia go do komórek całego ciała. W każdej cząsteczce hemoglobiny związane są cztery jony żelaza, łączące się w normalnych warunkach z czterema cząsteczkami tlenu. W czasie tej reakcji oksydacji jony żelaza zmieniają stopień utlenowania z Fe+2 na Fe+3. Proces ten nadaje ludzkiej krwi kolor czerwony. Enzym reduktaza cytochromu b5 przywraca żelazo do wyjściowego stopnia utlenowania, czyli zmienia methemoglobinę z powrotem w hemoglobinę. W przypadku uszkodzenia cząsteczki hemoglobiny żelazo pozostaje w stanie Fe+3, co przekłada się na brak możliwości wiązania tlenu przez methemoglobinę.

Prawidłowa zawartość methemoglobiny nie przekracza 2% całej hemoglobiny.

Methemoglobinemia wrodzona, spowodowana niedoborem reuktazy cytochromu b5 występuje w dwóch postaciach klinicznych. W najczęściej występującym typie I, zmniejszenie aktywności enzymu dotyczy tylko erytrocytów i jest spowodowane niedoborem rozpuszczalnej postaci reduktazy cytochromu b5. U osób z dwiema kopiami genu stężenie methemoglobiny wynosi 10–30%. Znacznie cięższy przebieg ma typ II, w którym niedobór enzymu dotyczy wszystkich komórek ciała. Sinica pojawia się, jeśli odsetek methemoglobiny przekracza 10%. W przypadku stężenia powyżej 30–40% pojawiają się objawy niedotlenienia — męczliwość, bóle głowy, nudności, duszność. Przy poziomie methemoglobiny przekraczającym 70% dochodzi do śmierci. W większości przypadków przebieg kliniczny niedoboru reduktazy cytochtomu b5 typu I jest łagodny.

Po określeniu charakteru niedoboru enzymatycznego doktor Madison Cawein natychmiast pomyślał o zastosowaniu błękitu metylenowego. Większość osób z rodziny Fugate potraktowało go początkowo jak wariata, gdyż nie mogli uwierzyć, że niebieski płyn spowoduje, że ich skóra przybierze prawidłowy kolor. Ostatecznie udało się przekonać jednego z członków rodziny. Iniekcja błękitu metylenowego w ciągu kilku minut spowodowała zmianę zabarwienia skóry z niebieskiej na różową. Wyjściowo, błękit metylenowy jest bezbarwny i rozpuszczalny w wodzie. Po podaniu dożylnym staje się donorem elektronu, redukując żelazo w methemoglobinie (Fe3+) do Fe2+, przywracając tymczasowo prawidłowy kolor krwi i tym samym skóry. Barwnik po tej reakcji staje się niebieski. Ponieważ jest rozpuszczalny w wodzie, wydalany jest przez nerki, dając wrażenie, iż niebieski kolor skóry dosłownie wylewał się na zewnątrz.

Swoje obserwacje doktor Cawein opisał w „Archives of Internal Medicine” w 1964 roku.

Duże rozpowszechnienie niebieskiego koloru skóry w okolicy Troublesome Creek wynikało z izolacji populacji tam zamieszkującej. Wraz z poprawą komunikacji, ludzie zaczęli wyjeżdżać, co doprowadziło do rozproszenia kopii zmutowanego genu w ogólnej populacji. Ostatnim znanym potomkiem rodziny Fugate, z niebieskim zabarwieniem skóry był Benjamin Stacy, który urodził się w roku 1975. W krótkim czasie po urodzeniu skóra Benjamina odzyskała prawidłowy kolor, jednak do końca życia utrzymywało się niebieskie zabarwienie warg i końcówek palców.