lek. med. RAFAŁ AGATOWSKI

Nowotwory nerki stanowią około 3% nowotworów u ludzi dorosłych. Zwykle rozwijają się między 50. a 70. rokiem życia i częściej występują u mężczyzn niż u kobiet. Istnieje także pewna odmiana raka nerki, która dotyczy tylko małych dzieci, nawet w pierwszym roku życia.

Nowotwory nerki wywodzą się zwykle ze struktur zwanych nefronami, które odpowiadają za oczyszczanie krwi z produktów metabolicznych. Nie są one jedną chorobą, a ich podtypy rozpoznawane są na podstawie badania histopatologicznego. Wiąże się to także z tym, że każdy podtyp ma odmienny przebieg kliniczny oraz różną wrażliwość na chemioterapię.

Czynniki ryzyka

Głównym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka nerki jest palenie papierosów. Istnieje korelacja związana z ilością wypalanych dziennie papierosów i długością trwania nałogu a prawdopodobieństwem zachorowania na ten nowotwór. Szacunki mówią, że około 30% nowotworów nerki u kobiet i mężczyzn ma związek z paleniem tytoniu. Kolejnym czynnikiem zwiększającym ryzyko zachorowania na raka nerki jest otyłość, nadciśnienie tętnicze oraz stosowanie dużej ilości leków przeciwbólowych (szczególnie zawierających fenacetynę). Podwyższone ryzyko zachorowania na raka nerki wykazują także niektóre czynniki środowiskowe. Związane jest ono z długotrwałą zawodową ekspozycją na substancje, takie jak: rozpuszczalniki trójchloroetylenowe, barwniki, garbniki do skóry, przetwórstwo ropy naftowej czy azbest. Przewlekłe, zaawansowane choroby nerek (np. wielotorbielowatość nerek), które prowadzą do ich niewydolności oraz dializoterapia, mogą powodować również wystąpienie tych nowotworów. Natomiast wrodzone zaburzenia genetyczne rzadko mogą prowadzić do rozwoju raka nerki.

Objawy

Opisywana jest klasyczna triada objawów, które występują przy tych nowotworach. Jest to wyczuwalny guz w okolicy lędźwiowej, ból w okolicy nerki oraz obecność krwi w moczu, czyli krwiomocz. Niestety ze względu na to, że rak nerki może rosnąć, nie dając o sobie znać przez dłuższy czas, objawy te występują zwykle już w zaawansowanej chorobie. Pacjent, u którego wystąpi choć jeden z powyższych objawów, powinien niezwłocznie zgłosić się do lekarza w celu wykonania badań kontrolnych.

Rak nerki może wywoływać także tak zwane zespoły paranowotworowe. Są to niespecyficzne objawy wywołane przez substancje, które produkuje nowotwór. Mogą to być gorączka, utrata apetytu, chudnięcie, zaburzenia w czynności różnych organów wewnętrznych, np. wątroby, zaburzenia nerwowo-mięśniowe, podwyższenie poziomu wapnia we krwi, obniżenie lub zwiększenie liczby krwinek czerwonych lub wzrost ilości płytek krwi wiążące się z ryzykiem zakrzepicy.

Nowotwory nerki wywodzą się z komórek nabłonkowych, który wyścielają kanaliki nerkowe. Rozróżniamy kilka podstawowych typów histologicznych nowotworów nerek. Należą do nich:

• typ jasnokomórkowy,
• typ brodawkowaty podtyp I,
• typ brodawkowaty podtyp II,
• typ chromofobny,
• typ rdzeniasty,
• typ z kanalików zbiorczych.

Zależnie od rozpoznania histologicznego rak nerki może mieć różny przebieg oraz może podlegać różnym metodom leczenia. W ocenie stadia zaawansowania tych nowotworów stosuje się klasyczną klasyfikację zaawansowania nowotworów TNM oceniających guz, węzły chłonne oraz przerzuty

Diagnostyka

W wypadku wystąpienia niepokojących objawów ogromne znaczenie ma klasyczny wywiad i badanie lekarskie. W razie niepoprawnego zabarwienia moczu konieczne jest wykonanie badania celu wykluczenia krwiomoczu. Podejrzenie guza nerki można też postawić już na podstawie badania ultrasonograficznego jamy brzusznej. Doświadczony lekarz za pomocą tego badania może wskazać wielkość i zaawansowanie choroby nowotworowej. Badaniem diagnostycznym, które potwierdzi rozpoznanie nowotworu, jest także tomografia komputerowa z podaniem kontrastu dożylnego, a u części chorych także korzystne może być wykonanie badania rezonansem magnetycznym. Należy pamiętać, że zakres badań obrazowych oprócz jamy brzusznej i miednicy powinien obejmować również ocenę narządów klatki piersiowej. W przypadku podejrzenia przerzutów do mózgu wykonuje się badanie tomograficzne lub rezonans magnetyczny głowy. Celowe jest również wykluczenie przerzutów do kości.

Leczenie

Podstawowym leczeniem nowotworów nerki jest zabieg operacyjny. Z reguły wykonuje się nefrektomię, czyli zabieg usunięcia całej nerki. W przypadku małego guza chirurg może zdecydować się na wycięcie tylko części nerki z guzem, czyli na tak zwaną częściową nefrektomię. W nielicznych przypadkach wycinany jest sam guz poprzez zabieg enukleacji. W dużym zaawansowaniu choroby, kiedy występuje masywne krwawienie i dolegliwości bólowe, a guza nie można w całości wyciąć, można wykonać zabieg cytoredukcyjnej nefrektomii. Jest to już zabieg paliatywny, którego celem nie jest radykalne wyleczenie, ale zmniejszenie dolegliwości związanych z obecnością choroby. W przypadku rozpoznania choroby wraz z przerzutami zwykle przed rozpoczęciem terapii systemowej ukierunkowanej na walkę z rozsianą chorobą, dąży się najpierw do usunięcia ogniska pierwotnego (guza w nerce), co może to znacząco poprawić wyniki dalszego leczenia.

Klasyczna chemioterapia w raku nerki zwykle jest nieskuteczna, dlatego w leczeniu większości typów tego nowotworu stosuje się nowoczesne terapie celowane. Polegają one na podawaniu leków, które hamują powstawanie nowych naczyń krwionośnych w guzie nerki, przez co hamują jego wzrost. Po zastosowaniu tych leków u chorych dochodzi do regresji nowotworu i spowalnia się przebieg choroby.

U pacjentów, u których występują bolesne zmiany przerzutowe można stosować paliatywne napromienianie przerzutów do kości, ośrodkowego układu nerwowego i innych lokalizacji.

Po leczeniu

Po pierwotnym radykalnym leczeniu chirurgicznym chorzy poddawani są obserwacji. Niestety w okresie 1-2 lat od zabiegu 30% chorych doświadcza nawrotu choroby. Ryzyko wznowy spada znacznie po 3 latach. Najczęściej powrót choroby nowotworowej objawia się przerzutami do płuc, kości, mózgu, wątroby i nadnerczy. Badania kontrolne po nefrektomii należy wykonywać co sześć miesięcy przez pierwsze dwa lata po chorobie. Wizyta lekarska powinna być uzupełniona pobraniem krwi oraz wykonaniem badań obrazowych klatki piersiowej i jamy brzusznej.

Po radykalnym leczeniu chirurgicznym wczesnych postaci raka nerki pacjenci odzyskują pełną sprawność fizyczna i zawodową, jednak mogą wymagać okresowych konsultacji nefrologicznych.

Prewencja

Głównymi czynnikami wpływającymi na rozwój raka nerki jest palenie papierosów i otyłość, dlatego prowadzenie zdrowego stylu życia oraz eliminacja tych czynników w znacznym stopniu może przyczynić się do spadku prawdopodobieństwa zachorowania na ten nowotwór.