DARIUSZ RYBIK
absolwent wydziału dziennikarstwa i nauk politycznych UW – pilot wycieczek
Dzieje osady nad rzeką Iłżanką zaczęły się w okresie wczesnośredniowiecznym. Późniejsze miasto w swej historii przeżyło wiele okresów rozkwitu i upadków. Dzisiaj pięknieje z dnia na dzień. Może pochwalić się odnowionym zamkiem ze średniowiecznym rodowodem, bogatą tradycją rzemiosła, odniesieniami w literaturze, filmie, pięknymi lasami i kolejką wąskotorową. Odjazd!!! Jedziemy do Iłży…
Jej historia przypomina los wielu miast w państwie Piastów i Rzeczypospolitej. Prawa miejskie uzyskała w roku 1239. Od XII w. do 1788 była własnością biskupów krakowskich. Atrakcyjnie lokowana ok. 1294 na pograniczu Mazowsza i Małopolski, nad rzeką Iłżanką, lewym dopływem Wisły była ważnym ośrodkiem handlowym. Doceniła to kapituła krakowska. W XIII w. znajdował się tu gród drewniany z murowaną wieżą. W wieku następnym rozbudowany przez bpa Jana Grotowica stał się gotycką warownią. Po roku 1560 za sprawą biskupa Filipa Padniewskiego zamek zmienia się w renesansową rezydencję, której blasku dodaje nadanie w jego murach poecie Janowi Kochanowskiemu tytułu proboszcza parafii w Zwoleniu. Za czasów bpa Marcina Szyszkowskiego – rodem z Iłży, budowlę ozdobiono attykami, wzniesiono mury i przystosowano je do obrony przed ostrzałem artyleryjskim. W biskupiej rezydencji gościli królowie polscy: Władysław Jagiełło, Zygmunt Stary, Aleksander Jagiellończyk, Zygmunt III Waza. W 1637 r. na zamku odbyła się pierwsza randka Władysława IV Wazy z Cecylią Renatą Habsburżanką, późniejszą królową Polski. Dla przyzwoitości spotkaniu młodych przyglądał się przyrodni brat Władysława Jan Kazimierz – przyszły król Polski. W drugiej połowie XVII wieku miasto podupadło. Liczne wojny, które przetoczyły się przez polskie ziemie, nie ominęły miasta. W 1788 r. Iłża została miastem królewskim. Okres rozbiorów dokończył dzieła dewastacji zamku. Władze austriackie urządziły na jego terenie szpital polowy. Pożar i rozbiórka murów przypieczętowały los iłżeckiej warowni. Mimo że w ruinie, zamek był świadkiem spotkań poety Bolesława Leśmiana i Teodory Lebenthal – miejscowej lekarki. Literackim owocem tej znajomości stał się wiersz W malinowym chruśniaku pochodzący ze zbioru Łąka. Warto zobaczyć znajdującą się w Rynku ekspozycję poświęconą poecie.
Dziś zamek odzyskał blask i stał się największą atrakcją regionu. W pełni na to zasługuje. Z początkiem czerwca 2022 zakończono pierwszy etap jego odbudowy. Odtworzono mury obronne, a w odrestaurowanych pomieszczeniach urządzono wystawy ukazujące jego bogatą historię. Studnia zamkowa skrywa niejedną tajemnicę, a z baszty rozciąga się wspaniały widok na miasto i Góry Świętokrzyskie.
Dzięki położeniu na skrzyżowaniu ważnych szlaków handlowych w XV-XVI wieku powstał tu znaczny ośrodek rzemieślniczo- -handlowy. W XVII istniała w Iłży manufaktura sukiennicza. Szczególnie znane było garncarstwo iłżeckie, którego wyroby docierały aż do Szwecji. W latach 1821-1903 w Iłży produkowano ceramikę w fabryce fajansu. Do naszych czasów zachował się unikatowy, pochodzący z XIX wieku piec garncarski, który jest ozdobą ulicy Wójtowskiej. W 1951 r. zawitał do Iłży z ekipą filmową młody adept sztuki filmowej Andrzej Wajda, twórca polskiej szkoły filmowej, laureat Oskara, by reżyserować jedną ze swoich pierwszych etiud Ceramika iłżecka. Autorem zdjęć był początkujący operator Jerzy Lipman, który filmował przyszłe obrazy Wajdy m.in. Pokolenie, Kanał, Nóż w wodzie. Miasto odwiedził także Jan Rybkowski – autor scenariuszy do filmów Chłopi, Kariera Nikodema Dyzmy. Plenery miasta i wzgórza zamkowego przyciągnęły uwagę wybitnego filmowca podczas realizacji obrazu Autobus odjeżdża o 6.20.
Z Iłży odjeżdża również pociąg kolei wąskotorowej. Na powstałym 1951 r. połączeniu ze Starachowicami odbywał się ruch towarowy i pasażerski, który w latach dziewięćdziesiątych zawieszono. Dziś po nowym torowisku dojedziemy turystycznym składem ciągnionym niespiesznie przez leciwą lokomotywkę do niedalekiej miejscowości Marcule, w której możemy odbyć spacer po muzeum leśnym obejmującym prawie 8 ha. Parkowy charakter arboretum sprzyja przechadzce pośród setek gatunków drzew i krzewów tych pospolitych i tych wymierających. Leśnicy szczycą się Alpinarium – kolekcją roślin z obszarów górskich. Ośrodek dydaktyczny Lasów Państwowych oferuje bogatą bazę szkoleniową, posiada wygodny parking i miejsce na ognisko.
Iłża jest ośrodkiem sportu i rekreacji. U podnóża góry zamkowej utworzono zalew na rzece Iłżance o powichrzeni 17 hektarów. Strzeżone kąpielisko, przystań, domki letniskowe, gastronomia i plenerowe kino zapewniają rozrywkę i wypoczynek dla miejscowych i przyjezdnych.
Iłża jest doskonałym przykładem, jak przekuć słabość prowincjonalnego miasteczka w siłę przyciągania turystów. Siła jest w Iłży, bogata w historię i we współczesność. Wszak herb miasta Trzy Korony do tego zobowiązuje
