mgr MAGDALENA NIEŚPIAŁOWSKA specjalista laboratoryjnej diagnostyki medycznej

Diagnostyka laboratoryjna jest obecnie bardzo intensywnie rozwijającą się dziedziną medycyny. Wysiłki naukowców skupiają się na opracowywaniu jak najskuteczniejszych i najczulszych metod wykrywania i diagnozowania poszczególnych chorób. Poszukiwane są nowe markery, czyli wskaźniki świadczące o zmianach patologicznych, a także opracowywane są nowe metody ich oznaczania. Niezwykle istotny wpływ na jakość wykonywanych w laboratorium badań ma odpowiednie przygotowanie pacjenta do badań, jak również sposób pobrania materiału i zastosowana w laboratorium aparatura.

Laboratorium każdego dnia dba o zapewnienie najwyższej jakości przez codzienną kontrolę używanych sprzętów i metod. Bardzo ważną składową w zachowaniu jakości świadczonych usług jest jak najkrótszy czas i właściwe postępowanie od momentu pobrania próbki od pacjenta do wykonania badania i wydania autoryzowanego wyniku. Szczególnie ważne jest to w przypadku wykrywania i diagnozowania chorób i stanów bezpośrednio zagrażających życiu.

Bardzo efektywnym sposobem skrócenia czasu uzyskania wyników badań laboratoryjnych jest ich wykonanie w miejscu opieki nad pacjentem. Badania te określane są terminem — POCT — point- of-care testing. W Polsce termin ten tłumaczony jest jako badania w miejscu opieki nad pacjentem lub też przyłóżkowe testy laboratoryjne. Pierwsze testy POCT zostały opracowane i dopuszczone do samodzielnego użytkowania w latach 60. i 70. ubiegłego wieku i było to oznaczenie glukozy we krwi włośniczkowej. Taki sposób oznaczania poziomu glikemii zdecydowanie poprawił jakość życia pacjentów z cukrzycą i zwiększył możliwość samokontroli glikemii poza placówkami opieki zdrowotnej. Wprowadzenie pod koniec lat 70. XX wieku testów ciążowych cieszyło się jeszcze większym zainteresowaniem. Wzrosła również potrzeba wprowadzania coraz to nowych testów i idea ta jest wciąż rozwijana. Obecnie w aptece można nabyć wiele certyfikowanych testów diagnostycznych. Są to zarówno testy przesiewowe, wykrywające różne zakażenia np. COVID-19 Rapid Test, testy przesiewowe w kierunku wykrywania chorób przewodu pokarmowego (np. krew utajoną w kale), testy oceniające płodność, testy menopauzalne, szybkie testy do analizy moczu, wykrywania ciał ketonowych lub też do wykrywania substancji psychoaktywnych.

Początkiem lat 90. XX wieku na szpitalnych oddziałach ratunkowych zaczęła się pojawiać niewielka, przenośna aparatura do pomiarów elektrolitów we krwi oraz do pomiarów gazometrycznych — szczególnie istotnych w stanach zagrożenia życia. Ostatnie lata przynoszą prężny rozwój tejże dziedziny diagnostyki. Szacuje się, ze wprowadzenie szybkich testów diagnozujących niektóre infekcje (takie jak bakteryjne zapalenie płuc, kiła, malaria czy też gruźlica) pozwoliłoby zapobiec śmierci wielu osób rocznie w państwach rozwijających się. Testy POCT są zatem testami screeningowymi, pozwalającymi na szybką wstępną diagnozę, którą zdecydowanie należy potwierdzić metodami laboratoryjnymi.

Diagnostyka laboratoryjna jest dziedziną medycyny o bardzo rozbudowanym systemie kontroli jakości wykonywanych badań. Uzyskanie wiarygodnych wyników musi zostać przeprowadzone według ściśle sprecyzowanych międzynarodowych norm ISO. Problemem zatem staje się wykonywanie badań poza laboratorium, gdzie nie ma ściśle określonych warunków kalibracji i kontroli używanych sprzętów. Kontrowersję budzi również fakt mniejszej wiarygodności testów POCT w porównaniu z metodami laboratoryjnymi. Niejednokrotnie zdarza się, iż wyniki uzyskane metodami POCT znacznie odbiegają od wyników uzyskanych w laboratorium. Stan taki może skutkować niewłaściwymi decyzjami terapeutycznymi. Niewątpliwą zaletą testów POCT jest skrócenie czasu uzyskania wyników badań, możliwość wykonywania analiz w miejscach, w których przeprowadzanie innej diagnostyki nie jest możliwe, a także mała objętość materiału niezbędna do badań.

Znając zarówno pozytywne, jak i negatywne aspekty dotyczące POCT, warto zwrócić uwagę na cel, jaki powinien przyświecać wszystkim pracownikom służby zdrowia — ratowanie zdrowia i życia człowieka, nie zapominając o jakości świadczeń zdrowotnych.

Literatura:

1. Strömer, Annabelle, et al. „Performance of a point-of-care test for the rapid detection of SARS-CoV-2 antigen.” Microorganisms 9.1 (2020): 58.
2. Plebani, Mario. „Does POCT reduce the risk of error in laboratory testing?.” Clinica chimica acta 404.1 (2009): 59-64.
3. Quinn, Alistair D., Dorian Dixon, and Brian J. Meenan. „Barriers to hospital-based clinical adoption of point-of-care testing (POCT): a systematic narrative review.”
   Critical reviews in clinical laboratory sciences 53.1 (2016): 1-12.