Katarzyna Pietroń
farmaceutka

Osłabienie, ból gardła, kaszel czy katar to pierwsze oznaki rozwijającej się infekcji. Najczęściej wywoływana jest przez wirusy, których największa aktywność przypada na okres jesienno-zimowy. Ochłodzenie oraz powrót do szkół, przedszkoli czy żłobków sprzyja rozprzestrzenianiu się chorobotwórczych drobnoustrojów. Odpowiednio wczesne wdrożenie leczenia pozwala na złagodzenie objawów i skrócenie czasu trwania choroby.

1. Infekcja wirusowa a bakteryjna
Infekcje mogą być wywoływane zarówno przez wirusy, jak i bakterie, jednak znacznie częściej mamy do czynienia z infekcjami wirusowymi. Występujące w przebiegu choroby ból gardła, katar, osłabienie czy podwyższona temperatura są objawami towarzyszącymi obu rodzajom infekcji – wirusowej i bakteryjnej. Aby dobrać odpowiednie leczenie, ważne jest ich właściwe rozpoznanie.

Różnice między infekcją bakteryjną a wirusową mogą być widoczne już po ich początkowym przebiegu. Choroby wirusowe zazwyczaj trwają od 5 do 10 dni, z towarzyszącymi średnio nasilonymi objawami, które stopniowo ustępują. Infekcje bakteryjne trwają od 7 do 14 dni, rozpoczynając się nagle. Z dnia na dzień pojawiają się nasilone objawy, które zanikają dopiero po zastosowaniu leczenia farmakologicznego. Dodatkowo infekcję wirusową od bakteryjnej rozróżnia się na podstawie podwyższonej temperatury ciała. W infekcjach wirusowych zazwyczaj nie przekracza ona 38°C (stan podgorączkowy), natomiast przy infekcjach bateryjnych przekracza tę wartość, dochodząc nawet do 40°C (gorączka).

Niekiedy występujące objawy nie pozwalają na jednoznaczne stwierdzenie przyczyny infekcji. Stosuje się wtedy szybkie testy diagnostyczne, pozwalające określić rodzaj infekcji. Najczęściej wykonywany jest test CRP określający stężenie białka C-reaktywnego we krwi, charakterystycznego dla stanu zapalnego. Jeśli wartość nie przekracza 40 mg/l, przyczyną infekcji są wirusy, natomiast jeśli wartości są wyższe niż 40 mg/l, za infekcje odpowiadają bakterie. Testy te wykonywane są w laboratoriach diagnostycznych lub w domu przy użyciu testu dostępnego w aptekach.

2. Rozwój infekcji wirusowej
Wirusy są to niewielkich rozmiarów patogeny, które nie są zdolne do samodzielnego namnażania. Aby przetrwać, wykorzystują komórkę gospodarza, której mechanizmy pozwalają na ich rozmnożenie i zainfekowanie dalszych obszarów organizmu. Po wniknięciu wirusa do wnętrza organizmu przez układ oddechowy czy pokarmowy, dostaje się on do komórki, gdzie wiąże się z występującymi na jej powierzchni receptorami, umożliwiającymi wniknięcie do jej wnętrza. Następnie wirus uwalnia swój materiał genetyczny, przejmując kontrolę nad mechanizmami komórki, które rozpoczynają produkcję elementów niezbędnych do budowy nowych cząstek wirusa, tj. nowego materiału genetycznego oraz białek strukturalnych. W jednej komórce może dochodzić do namnożenia wielu wirusów, które zostają uwolnione, a sama komórka ulega zniszczeniu. Nowo powstałe wirusy atakują kolejne komórki w organizmie.

W wyniku uszkodzenia komórek miejscowo pojawia się stan zapalny oraz aktywowane zostają komórki odpornościowe, których oznaką są pojawiające się dolegliwości. W zależności od skutecznej odpowiedzi immunologicznej wirusy mogą zostać zwalczone od razu po wniknięciu do organizmu, zapobiegając rozwojowi infekcji, lub wywołać jedynie łagodne objawy.

3. Objawy infekcji wirusowej
Objawy infekcji wirusowej są zazwyczaj łagodne, a wraz z czasem trwania choroby ich nasilenie ulega stopniowemu zmniejszeniu, aż do całkowitego zaniku. Typowymi objawami infekcji wirusowych są:

• osłabienie i zmęczenie,
• podwyższona temperatura ciała nieprzekraczająca 38°C (stan podgorączkowy),
• wydzielina z nosa (katar),
• ogólne złe samopoczucie,
• bóle mięśni,
• kaszel suchy lub mokry,
• ból gardła.

Objawy mogą się różnić, być bardziej lub mniej nasilone, a nawet mogą pojawiać się całkowicie inne dolegliwości.

4. Najczęstsze infekcje wirusowe
W okresie wzmożonych zachorowań najczęściej obserwowane infekcje wirusowe dotyczą układu oddechowego. Patogeny, takie jak rinowirusy, syncytialny wirus oddechowy (RSV) oraz różne typy koronawirusów, odpowiadają głównie za łagodne infekcje górnych dróg oddechowych zwane przeziębieniem. U dzieci, a szczególnie niemowląt, zakażenie RSV może mieć cięższy przebieg, prowadzący do zapalenia oskrzeli, zapalenia płuc, a nawet problemów z oddychaniem. Bardziej inwazyjną infekcją układu oddechowego jest grypa wywoływana przez wirusy grypy typu A i B, które co sezon ulegają mutacji.

Objawy grypy pojawiają się nagle w postaci wysokiej gorączki, bóli mięśni i stawów, kaszlu, kataru oraz osłabienia. Przebieg choroby jest ciężki, a czas jej trwania może wynieść nawet 14 dni. Niekiedy okres choroby nie kończy się wraz z wyleczeniem, a trwa dłużej ze względu na mogące pojawić się powikłania, takie jak zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli, zapalenie ucha czy zapalenie zatok. Infekcje wirusowe niekiedy mogą zmienić się w infekcje wirusowo-bakteryjne, w wyniku nadkażenia bakteryjnego podczas zakażenia wirusowego lub bezpośrednio po nim.

5. Leczenie infekcji wirusowej
Infekcje wirusowe zazwyczaj nie wymagają specjalnego leczenia. Ich samoograniczający charakter powoduje ustąpienie objawów w ciągu kilku dni. Najważniejsze podczas choroby jest zapewnienie odpowiedniego nawodnienia i odpoczynku. Przy uciążliwych objawach można zastosować leki łagodzące występujące dolegliwości. Są to preparaty:

• przeciwgorączkowe i przeciwbólowe (np. paracetamol, ibuprofen),
• łagodzące ból gardła (pastylki do ssania, spray na gardło),
• zmniejszające obrzęk śluzówki i odtykające nos (np. woda morska, spray do nosa zawierający ksylometazolinę lub oksymetazolinę),
• hamujące suchy kaszel lub działające wykrztuśnie.

W przypadku infekcji wirusami grypy stosuje się dostępne na receptę leki przeciwwirusowe z oseltamiwirem, które hamują rozprzestrzenianie się wirusa, przez blokowanie jego uwolnienia z zainfekowanej komórki. Pomimo działania przeciwwirusowego nie może być on stosowany przy infekcjach wirusowych spowodowanych wirusami innymi niż wirus grypy. Preparaty z oseltamiwirem hamują enzym neuraminidaze, który występuje tylko u wirusów grypy, dlatego będzie on nieskuteczny w przypadku innych infekcji.

Najczęściej występującym błędem w leczeniu infekcji wirusowych jest stosowanie antybiotyków. Ich działanie polega na hamowaniu procesów metabolicznych oraz niszczeniu struktur budulcowych charakterystycznych tylko dla bakterii.

Ze względu na znaczne różnice w budowie wirusów, brak metabolizmu oraz brak wspólnych z bakteriami elementów budowy, antybiotyki będą nieskuteczne w ich zwalczaniu. Przyjmowanie antybiotyków w infekcjach wirusowych nie tylko przyczynia się do osłabienia organizmu i nie przynosi poprawy, ale również wpływa na rozwój oporności bakterii na leki, co w przyszłości może skutkować brakiem skutecznej możliwości leczenia. Dlatego tak istotne jest właściwe odróżnienie infekcji wirusowej od bakteryjnej.