dr n. med. JACEK JAWORSKI
specjalista neurolog
Zespołem bólowym potencjalnie obejmującym okolicę szyjną i lędźwiowo-krzyżową kręgosłupa jest fibromialgia.
Przyjmuje się, że fibromialgia rozwija się u 2-4% populacji i dotyczy płci żeńskiej 8 × częściej. Ból zazwyczaj ma charakter uogólniony, ale w okresie początkowym choroby może lokalizować się głównie w okolicy przykręgosłupowej i być powodem konsultacji neurologicznej celem wykluczenia istotnych chorób kręgosłupa. Fibromialgia nie jest uważana za chorobę zapalną czy autoimmunologiczną, jednak pacjenci, u których rozpoznano choroby zapalne tkanki łącznej, są bardziej narażeni na wystąpienie fibromialgii. Obecnie przyjmuje się, że fibromialgia jest pierwotnym zaburzeniem układu nerwowego, w którym dochodzi do nadmiernej sensytyzacji (chorzy są bardziej wrażliwi na ból) struktur rdzenia kręgowego i odpowiedzialnych za percepcję bólu struktur mózgowia. Udowodniono, że w obrębie ośrodkowego układu nerwowego dochodzi do zaburzenia równowagi metabolicznej serotoniny i norepinefryny. Badania z zastosowaniem PET (pozytonowa tomografia emisyjna) wskazują na nadmierną aktywację komórek glejowych (astrocytów i mikrogleju) w mózgu pacjentów z fibromialgią, a wydzielane przez te komórki mediatory zapalne powodują uczulenie ośrodków bólowych i uczestniczą w rozwoju zespołu zmęczenia. Dotychczas publikowane badania nie wykazały patologii mięśni czy stawów. W przebiegu fibromialgii zaburzeniu ulega faza snu głębokiego, w której organizm człowieka ulega regeneracji. Brak regeneracji jest w dalszej kolejności powodem występowania zmęczenia i zaburzeń nastroju.
Spektrum objawów fibromialgii jest u każdego chorego inne i obejmuje:
- najczęściej ból przewlekły wielomiejscowy trwający powyżej 3 miesięcy i obecność punktów tkliwych (zgodnie z kryteriami American College of Rheumatology wymagane jest 11 z 18 punktów – rys.),
- nawet delikatny ucisk mięśni i okolicy stawów odczuwany jest jako ból,
- zaburzenia snu i ogólne zmęczenie,
- uczucie osłabienia mięśni, zniechęcające do aktywności fizycznej,
- zaburzenia pamięci i koncentracji („fibro fog”)
- depresja i zaburzenia lękowe,
- bóle głowy migrenowe lub typu napięciowego,
- zaburzenia przewodu pokarmowego (zespół jelita drażliwego),
- nadreaktywność pęcherza moczowego,
- bóle okolicy miednicy,
- bóle okolicy stawu skroniowo-żuchwowego,
- uczucie duszności bez uchwytnej przyczyny,
- drętwienia i mrowienia rąk i stóp,
- duża wrażliwość na zmiany pogody,
- dolegliwości nasilają się w czasie monotonnej pracy.
Jak widać, szeroki zakres subiektywnych dolegliwości zmusza lekarza do wykluczenia wielu poważnych jednostek chorobowych (np.: polimialgia rheumatica, choroba nowotworowa, zaburzenia funkcji tarczycy, choroby zapalne stawów – toczeń układowy, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa). Badania laboratoryjne i obrazowe wykonywane w fibromialgii nie wykazują jednak istotnych odchyleń od normy. Nie ma badania potwierdzającego rozpoznanie fibromialgii, zatem pozostaje ona diagnozą z wykluczenia.
W leczeniu fibromialgii bardzo ważne jest postępowanie niefarmakologiczne, obejmujące umiarkowanie nasilone ćwiczenia aerobowe oraz ćwiczenia w systemach tai-chi czy yoga. Stosowana jest kognitywna terapia behawioralna (CBT) oraz trening uważności (mindfulness), których celem jest nauczenie chorego umiejętności kontrolowania i redukcji objawów. Innymi możliwymi do wykorzystania sposobami leczenia jest akupunktura, zabiegi chiropraktyczne, masaż oraz balneoterapia, jednak brakuje przekonujących dowodów ich skuteczności.
Wśród stosowanych w leczeniu fibromialgii leków znajdują się:
- leki przeciwdepresyjne, poprawiające ośrodkową równowagę neuroprzekaźników (serotoniny i noradrenaliny) – duloksetyna, milnacipram, wenlafaksyna, mirtazapina,
- leki przeciwpadaczkowe – pregabalina i gabapentyna,
- agonista receptorów dopaminowych – pramipeksol – redukuje ból,
- leki przeciwbólowe – paracetamol i tramadol (nie zaleca się stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych, steroidów i silnych opioidów),
- leki miorelaksacyjne mogą przynosić poprawę u części pacjentów.
Odpowiednie postępowanie terapeutyczne może prowadzić do ustąpienia objawów. Ważne jest, aby pamiętać o utrzymaniu zdrowego stylu życia, tzn. unikanie stresu, zapewnienie regularnego odpoczynku, regularne umiarkowane ćwiczenia fizyczne.
Zaleca się ustalenie regularnych godzin odpoczynku nocnego. Należy unikać drzemek w ciągu dnia, nie spożywać kofeiny i nikotyny.
Jak widać, zalecenia dotyczące stylu życia dla pacjentów z fibromialgią będą skuteczne również dla wszystkich innych osób i na pewno poprawią jakość życia, czego wszystkim Państwu serdecznie życzę.
