dr n. farm.

GRAŻYNA ŚWIERCZEK-ZIĘBA

Wiadomo, że skóra stanowi barierę, zarówno fizyczną, jak i chemiczną. Chroni przed drobnoustrojami, promieniowaniem UV, urazami mechanicznymi, utratą wody oraz przed substancjami szkodliwie działającymi na nasz organizm.

Niemowlę, przychodząc na świat, nie posiada niestety w pełni wykształconej skóry. Skóra małego dziecka, niemowlęcia, a także noworodka wykazuje ogólną niedojrzałość.

Przez pierwsze trzy lata życia skóra dziecka dojrzewa, by upodobnić się zarówno funkcjonalnie, jak i czynnościowo do skóry osoby dorosłej. Różnice w budowie i funkcjonowaniu skóry u niemowląt w porównaniu z osobami dorosłymi wynikają głównie ze: stosunku masy ciała do powierzchni, niedojrzałości struktur anatomicznych skóry czy też rozmieszczenia gruczołów (ich rozwoju czy wielkości). Naskórek szczególnie u noworodków i wcześniaków jest znacznie cieńszy. Wcześniaki urodzone przed 24. tygodniem życia nie posiadają warstwy rogową, natomiast urodzone po 30. tygodniu posiadają warstwę rogowa zbudowaną z 2-3 warstw korneocytów. Komórki warstwy rogowej są porozrzucane i nie tworzą (jak u dorosłych) zwartej, ściśle przylegającej struktury, co oczywiście w konsekwencji prowadzi do słabszego zapobiegania utracie wody z naskórka. Pomimo tego, iż woda stanowi około 70% zawartości ciała człowieka, to jednak jest czynnikiem występującym często w niedoborze. Zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych wiele problemów skórnych polegających na nieprawidłowym funkcjonowaniu bariery ochronnej spowodowane jest deficytem wody. To właśnie woda wpływa na właściwości skóry, takie jak miękkość, gładkość czy elastyczność. Ze zmniejszoną ilością komórek warstwy rogowej wiąże się także wolniejsze odtwarzanie płaszcza hydrolipidowego (zbudowanego z wody i lipidów), co przyczynia się do powstawania objawów suchości skóry. Nierozwinięty w pełni naskórek jest niedostateczną barierą ochronną dla skóry. Warstwa hydrolipidowa tworzy barierę okluzyjną, dzięki czemu naskórek jest odpowiednio nawilżony i żywe komórki naskórka (keratynocyty) mogą prawidłowo funkcjonować, a martwe komórki naskórka (korneocyty) mogą się złuszczać. W niedojrzałej skórze zwiększa się więc transepidermalna utrata wody (TEWL), dodatkowo łatwiej są wchłaniane substancje obecne w kosmetykach pielęgnacyjnych. Istnieje możliwość kumulowania się ich w tkankach, prowadząc do działań toksycznych.

W skład płaszcza hydrolipidowego wchodzi, oprócz wody, wydzielina gruczołów łojowych a także lipidy komórek warstwy rogowej naskórka. Poszczególne składniki sebum (lipidy płaszcza hydrolipidowego) występują w rożnych stosunkach, w zależności od płci, wieku i okolicy ciała. Sebum noworodka jest zbliżone składem dosebum osoby dorosłej, jednak po około sześciu miesiącach pojawiają się zmiany w składzie (jest większa ilość cholesterolu, natomiast mniej wosku i skwalenu). Skóra właściwa noworodków jest także cieńsza niż osób dorosłych i dlatego też jest wrażliwsza na otarcia czy skaleczenia. U wcześniaków tkanka tłuszczowa jest niedostatecznie rozwinięta, dlatego też nie zabezpiecza ich przed utratą ciepła a niedostateczna zawartość melaniny w warstwie podstawnej osłabia naturalną ochronę skóry, powoduje że dzieci są bardziej narażone na oparzenia słoneczne.

Emolienty stanowią powszechnie stosowane preparaty do pielęgnacji skóry zarówno zdrowej jak i problematycznej u dorosłych i u dzieci. Stosowane były już 2000 lat temu do pielęgnacji skóry z oznakami suchości. Ze względu na ich wielokierunkowe działanie, mogą być stosowane do pielęgnacji każdego rodzaju skóry, a w szczególności do skóry problematycznej również u dzieci.

Słowo emolient wywodzi się z łacińskiego słowa emolliiare, oznaczającego zmiękczanie.

W literaturze możemy spotkać różne definicje emolientów. Jedna z definicji mówi: „emolienty to grupa środków do stosowania zewnętrznego, obojętnych biologicznie, odgrywających podstawową rolę pielęgnacyjną w utrzymaniu prawidłowego nawilżenia i elastyczności skóry”.

Emolienty cechuje wiele właściwości m.in.:

• powodują utworzenie cienkiego filmu na powierzchni skóry, powodującego obniżenie współczynnika TEWL i ochronę przed negatywnym działaniem czynników zewnętrznych,
• wykazują działanie przeciwzapalne i przeciwświądowe co jest szczególnie pożądanie w preparatach stosowanych w stanach zapalnych skóry, przebiegających z nadmierną proliferacją komórek (np. rybia łuska, łuszczyca).

W kosmetykach pielęgnacyjnych rodzaj stosowanych emolientów ulega ciągłym zmianom. Pierwsze kremy zawierały emolienty naturalne pochodzenia roślinnego (woski, oleje) a także woski mineralne i zwierzęce a z czasem zaczęto stosować podłoża węglowodorowe(wazelina, parafina stała, olej parafinowy). Obecnie na szeroką skalę stosowane są syntetyczne ciekłe woski i silikony. Dzięki swoim właściwościom, produkty w skład których wchodzą zmieniają parametry warstwy okluzyjnej jaką tworzą, sprawiając przez to że stosowane preparaty łatwiej się rozsmarowują na skórze i są mniej kleiste.

Stosowane w emolientach oleje pochodzenia roślinnego zawierają min. kwasy linolowy i linolenowy, W przypadku deficytu kwasu linolenowego dochodzi do zastąpienia go kwasami o niższym stopniu nasycenia. Skutkiem tej zamiany jest znaczny wzrost utraty wody przez naskórek, dlatego też dostarczony wraz z kosmetykami kwas linolenowy przywraca prawidłową strukturę cementu międzykomórkowego, a także wpływa na naprawę naruszonej bariery naskórkowej.

W encyklopedii CTFA (to ciągle aktualizowany zbiór surowców używanych do wyrobu kosmetyków publikowany przez Amerykańskie Stowarzyszenie CTFA obecnie znajduje się ponad 1000 substancji o działaniu emoliencyjnym. W artykule przytoczone zostały tylko niektóre właściwości wybranych składników. Wybierając produkt do pielęgnacji skóry szczególnie u dzieci należy wziąć pod uwagę potrzeby takiej skóry i właściwości produktu ale przede wszystkim należy pamiętać o bezpiecznej i sprawdzonej recepturze.