ANNA GRZYWA-CELIŃSKA
dr n. med., specjalista pulmonolog
Krztusiec, inaczej nazywany kokluszem, jest ostrą i zakaźną chorobą zapalną oskrzeli wynikającą z infekcji pałeczką krztuśca (Bordatella pertussis). Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową poprzez górne drogi oddechowe na skutek kontaktu z osobą chorą. Jest to choroba cechująca się znaczną zakaźnością. Bakterie jednak nie przenikają do krwiobiegu, a ich niekorzystne działanie lokalizuje się w obrębie nabłonka dróg oddechowych. Toksyna produkowana przez bakterie prowadzi do martwicy nabłonka, co skutkuje znacznym pobudzeniem receptorów kaszlowych.
Okres wylęgania choroby wynosi od około jednego do trzech tygodni, po których występuje faza nieżytowa przypominająca zwykłe przeziębienie. Okres ten trwa około 1-2 tygodni. Po tym czasie występuje okres napadowego kaszlu, w czasie którego pojawia się bardzo dokuczliwy, duszący, napadowy kaszel. Ten okres choroby może trwać nawet do sześciu tygodni. Intensywność kaszlu może być tak znaczna, że może powodować sinicę i wybroczyny na twarzy, prowadzić do wymiotów, zdarzają się również pęknięcia żeber. Chociaż kaszel przebiega nierzadko w bardzo nieprzyjemny sposób to poza napadami pacjent może pozostawać w dobrej kondycji. Ostatnim okresem choroby jest okres zdrowienia, w czasie którego intensywność kaszlu maleje, aż do całkowitego ustąpienia.
Najbardziej dramatyczne objawy towarzyszą zakażeniu krztuścem noworodków, niemowląt i małych dzieci.
Rozpoznanie krztuśca opiera się na bardzo dokładnie zebranym wywiadzie ukierunkowanym zwłaszcza na identyfikację potencjalnego kontaktu z osobą chorą. W badaniach podstawowych obserwować można podwyższoną leukocytozę w morfologii krwi z przewagą limfocytów.
Diagnostyka czynnika zakaźnego ocenie opiera się na nowoczesnych metodach serologicznych i molekularnych. Metoda serologiczna polega na poszukiwaniu przeciwciał przeciwko toksynie krztuścowej w surowicy (wiarygodność ograniczona). Badania molekularne są ukierunkowane na wykrywanie materiału genetycznego Bordatella pertussis i jest to metoda szczególnie polecana w diagnostyce. Na potrzeby wykonania badania pobiera się od osoby chorej wymaz z nosa lub gardła.
Należy pamiętać, że jeśli obraz kliniczny jest sugestywny, a pacjent podaje w wywiadzie kontakt z osobą chorą, wówczas rozpoznanie uznaje się z pewne i upoważnia do rozpoczęcia leczenia.
W leczeniu przyczynowym krztuśca stosuje się przede wszystkim leki przeciwbakteryjne – antybiotyki – spośród których szczególne znaczenie mają antybiotyki makrolidowe: azytromycyna i klarytromycyna, a w razie uczulenia na te leki – kotrimoksazol. Największą skuteczność leczenia odnotowuje się wówczas kiedy leczenie rozpocznie się najpóźniej 3 tygodnie po rozpoczęciu kaszlu.
Krztusiec może prowadzić do poważnych powikłań takich jak zapalenie płuc, które najczęściej wynika z nadkażenia innymi bakteriami. Wskutek intensywnego kaszlu może wystąpić odma opłucnowa, polegająca na przedostaniu się powietrza pomiędzy blaszki opłucnej co skutkuje uciśnięciem płuca i może prowadzić do ostrej niewydolności oddechowej, nawet takiej zagrażającej życiu. Innymi możliwymi powikłaniami może być nietrzymanie moczu i rozwój przepuklin. U dzieci szczególnie groźne są powikłania neurologiczne, takie jak krwawienie wewnątrzczaszkowe, drgawki, obrzęk mózgu – nierzadko skutkujące trwałymi zmianami w centralnym układzie nerwowym.
Najskuteczniejszą metodą zapobiegania zachorowaniu na krztusiec jest szczepienie. Prace nad pierwszą szczepionką zakończono już w 1942 roku, jednak prawie 40 lat później opracowano trójskładnikową (przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi), inaktywowaną, bezpieczną szczepionkę. Należy pamiętać jednak, że szczepienie na prowadzi do trwałej odporności i należy przyjmować dawki przypominające.
Cykl szczepień obejmuje szczepienie pierwotne podawane w drugim, czwartym i piątym/szóstym miesiącu życia. Kalendarz szczepień zakłada podanie szczepienia uzupełniającego w 16-18 miesiącu życia oraz szczepienia przypominającego w 6 roku życia. Zalecane jest wykonanie szczepienia przypominającego po ukończeniu 14 roku życia, a następnie co 10 lat.
Szczepienie przeciw krztuścowi można również przyjmować w ciąży, jest ono bezpieczne zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Zalecany czas przyjęcia szczepienia to 28-32 tydzień ciąży. Takie postępowanie pozwala zminimalizować ryzyko zakażenia matki, a także chronić dziecko jeszcze przez pierwszych kilka miesięcy życia.
Przeciwwskazaniem do zastosowania szczepionki na krztusiec jest pojawienie się objawów uszkodzenia centralnego układu nerwowego w kilka dni po podaniu ostatniej dawki, jak również niektóre choroby neurologiczne (epilepsja). Szczepionek nie należy podawać u pacjentów gorączkujących lub wykazujących inne cechy infekcji, podobnie jak w przypadku wszystkich innych szczepień.
Rodzice małych dzieci, osoby w podeszłym wieku zajmujące się wnukami, pracownicy ochrony zdrowia są szczególnie narażeni na zachorowanie i dlatego powinni otrzymać szczepienia w celu prewencji zakażenia. Szczepienie jest także rekomendowane wszystkim osobom dorosłym bez przeciwwskazań, które chcą chronić się przed tą dokuczliwą i potencjalnie niebezpieczną chorobą.
