dr n. med. ANNA GRZYWA-CELIŃSKA
specjalista pulmunolog

Co trzeba wiedzieć o grypie i jak na nią nie zachorować?

Sezon grypowy w pełni, a w mediach spotyka się wiele doniesień o zachorowaniach na różne podtypy tej choroby. Medyczna historia świata pamięta wiele epidemii wywołanych przez różne podtypy wirusa grypy. Szerząca się w latach 1918 – 1920 hiszpanka pochłonęła dziesiątki milionów istnień ludzkich. Bardziej współczesne czasy również nie oparły się grypie. W 1968 roku wystąpiła epidemia na terenie Hong-Kongu, zaś w 2009 roku w Meksyku.   

Jak się zarażamy?

Grypa jest zakaźną chorobą przenoszoną drogą kropelkową, dotyczącą układu oddechowego. W przeciwieństwie do wielu innych chorób zakaźnych, można na nią chorować wielokrotnie w ciągu całego życia. Jakkolwiek po przechorowaniu nabywa się odporność na działanie wirusa, jest ona jednak krótkotrwała i w związku ze zmiennością wirusa, nie chroni przed zachorowaniem w kolejnym sezonie.

Jak wspomniano wcześniej, do zakażenia grypą dochodzi drogą kropelkową, najczęściej  podczas kaszlu, mówienia lub kichania osoby chorej. Możliwe jest również przeniesienie na osobę zdrową wydzieliny układu oddechowego chorego drogą kontaktową, na przykład podczas zasłaniania ust dłonią podczas kaszlu lub kichania, a następnie powitania poprzez podanie dłoni lub dotknięcie przedmiotów. Wirus pozostaje aktywny na przedmiotach codziennego użytku i może zostać nieświadomie przeniesiony do organizmu osoby zdrowej, powodując zakażenie.  

Epidemie grypy są wywoływane najczęściej przez wirusy typu A. Możliwe jest także zakażenie odzwierzęcymi podtypami grypy. Przykładem tego rodzaju zakażeń są zakażenie grypą świńską (typ H1N1) lub ptasią (typ H5N1). Zakażenia tego typu nie są przekazywane pomiędzy ludźmi, można się zarazić jednak poprzez kontakt z chorym zwierzęciem, spożywaniem zakażonego mięsa niepoddanego obróbce termicznej lub spożywanie ptasich jaj.

Na grypę zachorować może każdy, jednak istnieją grupy ludzi szczególnie predysponowane do zakażenia lub do ciężkiego przebiegu. Należą do nich dzieci, osoby w podeszłym wieku, kobiety ciężarne, chorzy na przewlekłe choroby układu sercowo-naczyniowego, oddechowego, moczowego, cukrzycę czy choroby hematologiczne. Większe ryzyko ciężkiego przebiegu i zgonu z powodu grypy jest także obserwowane u osób otyłych. Szczególnie narażone są osoby z nieprawidłową funkcją układu odpornościowego na skutek choroby (np. AIDS) lub przyjmujące leki wpływające na obniżenie odporności, w tym glikokortykosterydy lub chemioterapię.

Przebieg choroby

Po kontakcie z osobą zakażoną, choroba rozwija się zwykle w ciągu maksymalnie trzech dni, zaś niepowikłana, trwa zwykle około tygodnia. Z uwagi na fakt, że wirus ten zwykle powoduje zapalenie błony śluzowej górnych dróg oddechowych oraz tchawicy najczęściej występujące objawy dotyczą tych właśnie narządów. Występuje katar, suchy kaszel oraz ból gardła. Dokuczliwe są również objawy ogólne, takie jak: wysoka gorączka, dreszcze,  bóle kostno-mięśniowe, bóle głowy, ogólne osłabienie i uczucie rozbicia.

Zakaźność utrzymuje się do 5 dni od wystąpienia objawów oraz 1 dzień przed zachorowaniem.  Dzieci mogą pozostawać zakaźne wcześniej i dłużej.

Powikłania

Poza ostrym zespołem objawów, zwłaszcza u osób z grup ryzyka, mogą rozwinąć się ciężkie powikłania w postaci wirusowego czy wtórnie bakteryjnego zapalenia płuc, zespołu ostrej niewydolności oddechowej (ARDS), zapalenia mięśnia serca. Dodatkowo, może dość do zaostrzenia objawów chorób przewlekłych, takich jak astma czy POChP, choroby niedokrwiennej serca czy przewlekłej niewydolności serca. Mogą wystąpić również ciężkie powikłania ze strony układu nerwowego (zapalenie mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych, rdzenia kręgowego, inne). Bardzo ciężkimi powikłaniami są niewydolność wielonarządowa, sepsa i wstrząs septyczny, mogące prowadzić do śmierci.

Rozpoznanie

Najczulszą metodą wykrywania wirusa grypy jest wykrywanie matariału genetycznego metodą RT-PCR. Test ten jest dostępny w placówkach ochrony zdrowia, a czas oczekiwania na wynik wynosi do 6 godzin. Szybkie testy (<30 minut) mają również pewną wartość diagnostyczną, jednak należy pamiętać, że wynik ujemny nie eliminuje w 100% możliwości zakażenia wirusem.

Leczenie

Do leków przeciwwirusowych skutecznych w leczeniu grypy należą inhibitory neuroaminidazy. Oseltamiwir  należy podać preferencyjnie w ciągu 48 godzin od zachorowania. Jest to lek w postaci tabletek przyjmowanych dwa razy dziennie przez 5 dni. Lek jest dostępny jedynie na receptę. Może być stosowany nie tylko w leczeniu potwierdzonych przepadków grypy, lecz także w profilaktyce zachorowania. Osoby po kontakcie z osobą chorującą na grupę przyjmują ten lek 1xdziennie przez 10 dni. Inne leki z tej grupy: zanamiwir i peramiwir, można stosować odpowiednio w inhalacji i dożylnie. 

Dodatkowo przydatne jest też postępowanie pozafarmakologiczne, czyli odpoczynek, spożywanie dużej ilości płynów. W przypadku wysokiej gorączki zalecane są paracetamol oraz leki z grupy NSLPZ np. ibuprofen. Objawowo, w razie bardzo dokuczliwego kaszlu można zastosować leki przeciwkaszlowe, zaś w przypadku znacznego obrzęku śluzówki nosa, leki obkurczające błonę śluzową.  

Należy pamiętać, że dostępne bez recepty „leki przecigrypowe” w leczeniu prawdziwej grypy nie są skuteczne. Leki mogą co prawda zmniejszyć objawy tej choroby, obniżyć gorączkę, jednak nie zapobiegają ciężkim powikłaniom tej choroby.  Z powodu oporności wirusa grypy A stosowanie amantadyny nie jest zalecane. Warto jednak stosować środki higieny osobistej,  takie jak szybka izolacja osób gorączkujących lub prezentujących najczęstsze objawy grypy, częste mycie rąk, zakrywanie ust łokciem podczas kaszlu lub kichania oraz unikanie kontaktu z chorymi.

Profilaktyka 

Najskuteczniejszym działaniem jakie można podjąć w profilaktyce grypy jest szczepienie. Jest ono zalecane wszystkim osobom, w tym dzieciom powyżej 6 miesiąca życia. Szczepienia są szczególnie zalecane pacjentom z grup ryzyka. Warto pamiętać, że przeciwko grypie można szczepić się w chwili kiedy pojawia się w aptekach szczepionka na dany sezon grypowy.  Do szczepienia kwalifikuje lekarz rodzinny. Dla większości osób szczepienie przeciw grypie jest odpłatne, kiedy jednak weźmie się pod uwagę ceny leków lub preparatów witaminowych i porówna się ich stosunek skuteczności do ceny w zakresie zapobiegania zachorowaniu na grypę – rachunek jest prosty. Warto też pamiętać, że często samorządy lub inne organy władzy organizują akcje bezpłatnych szczepień dla różnych grup społecznych i wiekowych.

Pomimo szeroko zakrojonych akcji informacyjnych odsetek  osób podlegających szczepieniu przeciw grypie jest bardzo niski, a Polska zajmuje niechlubne ostatnie miejsca wśród krajów europejskich  pod tym względem. Wynika to, najpewniej, częściowo, z jednej strony z lęku przed szczepieniami w ogóle, a także z niskiego poziomu wiedzy na temat groźnych powikłań tej choroby.

Zarówno lekarze-praktycy, jaki i naukowcy zajmujący się tematem grypy, polecają szczepienia, jako najskuteczniejszą broń przeciw rozprzestrzenianiu się tej  choroby.