JAROSŁAW GUSTAW
farmaceuta

Pierwsze wzmianki o chorobie Parkinsona istnieją w zapiskach medycyny hinduskiej ayurveda 1000 lat p.n.e. Była też opisywana przez Galena w 175 roku n.e. jako drżączka poraźna. Pierwszym lekarzem, który opisał i usystematyzował chorobę, był James Parkinson. Uczynił to w artykule „Esej na temat drżączki poraźnej”. Ponad pół wieku później neurolog Jeane Martin Charcot nadał jej oficjalnie nazwę choroby Parkinsona.

Choroba Parkinsona jest najczęściej występującą chorobą Neurodegeneracyjną, która ma przewlekły i postępujący charakter. Schorzenie to dotyka ponad 7 mln. ludzi na świecie. Częstotliwość jej występowania jest bezpośrednio związana z wiekiem. W wieku powyżej 40 lat choruje 0,4% ludzi, w wieku powyżej 65 lat — 1% i w wieku powyżej 85 lat — 4%. Średni wiek wystąpienia pierwszych objawów 55 lat. Zdarzają się bardzo rzadkie przypadki zachorowań w bardzo młodym wieku, już w okolicy 25. roku życia, jest to najczęściej dziedziczna postać choroby Parkinsona. Przyczyny choroby Parkinsona nie są znane, chociaż można domniemywać, że czynniki genetyczne nakładają się na warunki środowiskowe. Chorobę Parkinsona należy zróżnicować z parkinsonizmem. W obu przypadkach objawy są podobne, natomiast w przypadku parkinsonizmu przyczyna jest znana, np. podawanie antagonistów dopaminy w przypadku pacjentów ze schizofrenią. Notabene nie jest znany przypadek wystąpienia choroby Parkinsona u pacjentów chorujących na schizofrenię.

Patofizjologia choroby Parkinsona

Główną przyczyną choroby Parkinsona jest obumieranie neuronów dopaminergicznych w istocie czarnej. Istota czarna stanowi część jądra podstawnego, grupy komórek nerwowych w obszarze mózgu kontrolującym czynności ruchowe poprzez połączenia z korą ruchową. W późniejszych etapach choroby degeneracja obejmuje przedmózgowie i korę nową. W zdrowej tkance mózgu pojawiają się ciała Levy’ego, to okrągłe wytrącenia zbudowane z włókien alfa-synukleiny. Jest to związane z apoptozą i degeneracją komórek dopaminergicznych. Uszkodzenia te odpowiadają za objawy motoryczne choroby. Po pewnym czasie od wystąpienia objawów motorycznych dochodzi również do uszkodzenia ścieżek noradrenergicznych, serotoninergicznych i histaminergicznych, które są związane z objawami pozamotorycznymi. Mechanizm destrukcji neuronów w istocie czarnej jest powodowany dodatkowo niewystarczającą ilością dopaminy w przestrzeniach międzysynaptycznych i związanym z tym zanikiem neuronów postsynaptycznych. Czym wcześniej zaczniemy stymulować zakończenia postsynaptyczne lekami, tym dłużej pacjenci będą pozbawieni ciężkich motorycznych objawów choroby Parkinsona. Pierwsze poważne objawy pojawiają się dopiero po utracie od 70% do 80% neuronów w istocie czarnej, a pacjenci trafiają do lekarzy już z w pełni wykształconymi objawami motorycznymi. Istnieją pewne predykatory wystąpienia choroby Parkinsona, które pozwalają wykryć chorobę nawet do 5 lat przed wystąpieniem objawów motorycznych, co pozwala na odpowiednie leczenie i umożliwia zachowanie bardzo długiej pełnej sprawności motorycznej.

Wczesne sygnały wskazujące na wystąpienie choroby Parkinsona

• Nawracające epizody depresji
• Zaburzenia węchu
• Częste zaparcia
• Zaburzenia snu związane z fazą REM

Jest to kluczowy element poprzedzający wystąpienie pełnoobjawowej fazy choroby Parkinsona. U zdrowego człowieka faza REM jest związana z marzeniami sennymi i przebiega ze zwiotczeniem mięśni. W przypadku pacjenta we wczesnej fazie choroby rodziny donoszą o gwałtownych ruchach połączonych z wypowiadaniem słów czy też całych zdań w czasie snu, wypadaniem z łóżka lub obrażaniem (męża, żony). Wystąpienie tych objawów to 75% szans na początek choroby Parkinsona w ciągu najbliższych 10 lat.

Objawy motoryczne choroby Parkinsona

• Drżenie — w chorobie Parkinsona jest to drżenie spoczynkowe w odróżnieniu od drżenia zamiarowego występującego w drżeniu samoistnym.
• Sztywność mięśni — występuje już we wczesnej postaci choroby Parkinsona.
• Akinezja i bradykinezja — bezruch lub zubożenie ruchowe.
• Niestabilność postawy — późny objaw choroby Parkinsona. Objawy pozamotoryczne
• Depresja.
• Niepokój.
• Bezsenność.
• Demencja.

Objawy pozamotoryczne negatywnie wpływają na jakość życia oraz istotnie przyczyniają się do wzrostu hospitalizacji pacjentów w zaawansowanym stadium choroby. Często również nie są rozpoznawane i leczone.

Leczenie choroby Parkinsona

W leczeniu choroby Parkinsona walczymy o stymulację dopaminergiczną w neuronach istoty czarnej. Złotym standardem w leczeniu choroby Parkinsona jest L-Dopa prekursor dopaminy w komórkach nerwowych. Konwertuje ona do dopaminy w komórkach nerwowych. Niestety ma krótki okres półtrwania i jest rozkładana intensywnie po podaniu przed dotarciem do OUN. W związku z tym musi być podawana kilka razy na dobę. Występują też duże wahania okołodobowe jej stężenia w osoczu, co powoduje zaburzenia motoryczne. W związku ze wzrostem i spadkiem stężenia w osoczu pojawiają się mimowolne ruchy, dystonia, pląsawica. Po upływie pewnego czasu po okresie ponad 10 lat od rozpoczęciu leczenia okres działania L-Dopy ulega skróceniu i skuteczność działania spada.

W ostatnich latach pojawiły się formy L-Dopy o przedłużonym uwalnianiu, jak też pompy podające ją w sposób ciągły. To w pewnym stopniu pomogło z problemem fluktuacji okołodobowej jej stężenia w osoczu.

• Inhibitory DDC — karbidopa, benzserazyd Spowalniają konwersję obwodową L-Dopy do dopaminy, co zwiększa stężenie dopaminy w OUN.
• Inhibitory COMT — entakapon, tolkapon Enzym COMT jest enzymem stymulującym rozpad L-dopy przed dotarciem do OUN.
• Inhibitory MAO-B — Rasagilina, Selegilina Hamuje enzym MAO-B, który rozkłada dopaminę w mózgu przez co może ona dłużej stymulować zakończenia postsynaptyczne.

Agoniści dopaminergiczni

• Pramipeksol — ma dodatkowe działanie przeciwdepresyjne i pprzeciwdrżeniowe.
• Ropinirol — poprawia dodatkowo jakość snu u chorych na chorobę Parkinsona.
• Rotygotyna — stosowana w plastrach transdermalnych.

Agoniści dopaminergiczni imitują działanie dopaminy i stymulują neurony dopaminergiczne w istocie czarnej. Mają one bardzo dobry profil bezpieczeństwa i niższy potencjał wywoływania powikłań ruchowych niż L-Dopa. Mogą być stosowane w monoterapii na początku leczenia lub w skojarzeniu z L-Dopą. Oddalają moment, w którym następuje spadek skuteczności L- Dopy.

W ostatnim 10-leciu pojawiły się również stymulatory elektryczne, które po wszczepieniu elektrod w struktury odpowiedzialne za ruch pozwalają kontrolować większość objawów choroby. Choroba Parkinsona nie jest schorzeniem śmiertelnym, ale zwykle pacjenci umierają z powodu powikłań innych chorób w jej zaawansowanej postaci, takich jak np. grypa czy zapalenie płuc.